یکی از شایع ترین ناهنجاری های نوزادان در زمان تولد لب شکری است که کودکان را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. تشکیل ناقص لب بالایی (شکاف لب) یا سقف دهان (شکاف کام) می تواند به صورت جداگانه ایجاد شده یا هر دو نقص ممکن است با هم تشکیل شوند.

شکاف لب یا کام نوعی نقص مادرزادی است و هنگامی ایجاد می‌شود که ساختار و بافت ‌های لب و استخوان فک بالا در طول رشد اولیه جنین با هم ترکیب نشوند. این نارسایی در هفته چهارم و ششم بارداری اتفاق می افتد. این شرایط ممکن است از یک بریدگی کوچک در قسمت بالایی لب تا یک شکاف وسیع در لب و خط لثه تا سوراخ بینی ادامه پیدا کند. شکاف لب ممکن است در سمت چپ، سمت راست و یا هر دو طرف ایجاد شود.

برای ترمیم و اصلاح شکاف لب و کام باید بلافاصله پس از تولد کودک اقدام به درمان کرد. روش جراحی لازم برای هر بیمار مبتلا به شکاف لب و کام؛ بسته به نوع و شدت ناهنجاری، متفاوت خواهد بود.

مرحله اول:بیهوشی

این عمل با بیهوشی عمومی انجام میشود.

مرحله دوم:برش جراحی

یکی از مهم ترین اهداف عمل جراحی شکاف لب، بستن ناحیه جدا شده لب و ایجاد عملکرد، ساختار و ظاهر طبیعی در لب بالایی است. در این مرحله برش جراحی در دو طرف شکاف لب ایجاد شده و لایه ‌هایی تشکیل می‌شود تا با اتصال آن‌ها به یکدیگر و بخیه کردن آن‌ها، شکاف لب بسته شود. ترمیم شکاف کام با هدف تغییر شرایط بافت‌ها و عضلات انجام شده، تا شکاف کام بسته شده و سقف دهان در شرایط طبیعی خودش قرار بگیرد. برش‌های جراحی در دو طرف شکاف ایجاد شده و لایه های آن جهت تغییر موقعیت عضلات و اجزای سخت و نرم کام بکار گرفته می‌شوند. سپس محل ترمیم، معمولا در خط وسط سقف دهان، با بخیه بسته شده تا به مرور زمان ساختار و عملکرد طبیعی را برای فرد ایجاد کند.

مرحله سوم : بستن برش‌های ایجاد شده

برش‌های ایجاد شده در عمل شکاف لب را می‌توان با بخیه‌های قابل جذب یا غیر قابل جذب ترمیم کرد.
مهم ترین نکته در جراحی ترمیم لب این است که بدانیم اگرچه می‌توان شکاف ایجاد شده در لب را، در یک عمل جراحی ترمیم کرد، اما درمان کودکی که با شکاف لب متولد شده ممکن است در طول دوره نوجوانی و دربعضی موارد حتی جوانی نیز ادامه داشته و با رشد کودک اعمال جراحی ثانویه برای بهبود عملکرد یا شکل ظاهری انجام شود.

جراحی ترمیم لب، نوعی جراحی زیبایی است. جراحی ترمیم شکاف لب نه تنها با هدف اصلاح نواقص ایجاد شده در لب، بلکه به منظور برقرار کردن عملکرد طبیعی برای فرد انجام میشود. برخی از اهداف این جراحی شامل موارد زیر است:

– ترمیم و اصلاح عملکرد عضلات لب برای ایجاد حرکات طبیعی به هنگام تغییرات صورت مانند سخن گفتن و غذا خوردن

– بستن شکاف لب به گونه ای که موقعیت اتصال آن ها، در محل ساختارهای طبیعی لب قرار گیرد.

– اصلاح و فرم دهی صحیح ناحیه انحنا در مرکز لب بالایی

– ایجاد فاصله کافی و مناسب بین لب بالایی و بینی

– ترمیم و رفع نواقص لبه خارجی

– ایجاد تقارن مناسب بین سوراخ‌های بینی

انواع شکاف لب و کام

شکاف لب و کام به 3 شکل وجود دارد:

– در بعضی شرایط تنها لب شکاف دارد.

– برای بعضی از افراد فقط کام شکاف دارد.

– در برخی موارد هم لب و هم کام هردو با هم شکاف دارند.

شکاف لب ممکن است به صورت یک طرفه یا دوطرفه باشد، در برخی موارد ممکن است شکاف لب بسیار جزئی بوده و تنها به شکل یک فرورفتگی باشد یا این که امکان دارد وسیع بوده و از لب تا حفره بینی ادامه داشته و تا کام سخت یا حتی در برخی موارد تا کام نرم گسترش پیدا کند.

اختلال در تغذیه: بروز مشکلات تغذیه بیشتر در ارتباط با ناهنجاری شکاف کام در افراد به وجود می‌آید. در حالتی که سقف دهان به‌طور کامل تشکیل نشده باشد، ممکن است نوزاد قادر به مکیدن و بلعیدن درست غذای خود نباشد.

اختلال در گفتار و تأخیر در صحبت کر  دن: با توجه به تشکیل شکاف در سقف دهان و لب ها، عملکرد ماهیچه‌ها کاهش پیدا میکند، که این مسئله می‌تواند صحبت کردن کودک را به تأخیر بیندازد و یا در گفتار او اختلال ایجاد کند.

عفونت گوش و کاهش شنوایی: معمولاً در اثر این ناهنجاری در لوله‌ای که گوش میانی و گلو را به هم متصل می‌کند (شیپور استاش) اختلال به وجود می‌آید، درنتیجه گوش دچار عفونت می‌شود. عفونت‌های مکرر گوش می‌تواند در شنوایی افراد تأثیر بگذارد.

رشد نامنظم دندان ها: بروز شکاف لب در بعضی شرایط در رشد دندان های فرد تاثیر گذار خواهد بود. در این کودکان دندان ها ممکن است در محل شکاف رشد کنند.

– سابقه ژنتیکی و وراثت

– مصرف مکرر نوشیدنی های الکلی

– استعمال دخانیات در دوران بارداری

– مصرف برخی از داروها در اوایل بارداری

– بیماری دیابت

– چاقی و افزایش وزن مادران در دوران بارداری

– کمبود ویتامین های ضروری مثل اسید فولیک

– انجام مشاوره ژنتیک و آزمایشات لازم قبل از بارداری

– استفاده از انواع ویتامین های موردنظر قبل از اقدام به بارداری

– پرهیز از استعمال دخانیات در دوران بارداری

– خودداری از مصرف نوشیدنی های الکلی

– پیشگیری و یا عدم ابتلا به دیابت

– کاهش وزن و به تعادل رساندن وزن بدن در زمان بارداری

افراد با شکاف لب (لب شکری)

یکی از شایع‌ترین دلایل انجام جراحی ترمیم لب، وجود شکاف لب مادرزادی است. این دسته از بیماران معمولاً در سنین نوزادی تحت عمل قرار می‌گیرند. بهترین کاندیدها برای جراحی شکاف لب عبارتند از:

– نوزادانی با وزن مناسب (بالای ۴.۵ کیلوگرم)

– نوزادان سالم بدون بیماری‌های زمینه‌ای حاد

– کودکان با وضعیت مناسب تغذیه‌ای و تنفسی

جراحی در این افراد نه‌تنها باعث بهبود عملکرد لب و دهان می‌شود بلکه از نظر اجتماعی و روانی نیز اهمیت بالایی دارد.

بیمارانی که دچار آسیب‌های فیزیکی در ناحیه لب شده‌اند

افرادی که بر اثر تصادف، سقوط، گازگرفتگی یا ضربه شدید دچار پارگی، بریدگی یا از دست رفتن بخشی از لب شده‌اند، کاندیدای مناسب برای ترمیم هستند. ویژگی‌های کاندیدای مناسب در این گروه شامل موارد زیر است:

– افراد با سلامت عمومی پایدار

– نبود عفونت فعال در محل زخم

– پایدار بودن وضعیت عمومی بدن (فشار خون، قند، خونریزی و…)

ترمیم این دسته از آسیب‌ها می‌تواند عملکردی و زیبایی لب را به‌طور هم‌زمان بازگرداند.

بیمارانی که تحت درمان سرطان لب قرار گرفته‌اند

جراحی‌های برداشت تومور یا سرطان در ناحیه لب، اغلب با نقص‌های وسیع بافتی همراه هستند. در این بیماران، جراحی ترمیمی با هدف بازسازی لب انجام می‌شود. کاندیدای مناسب برای این جراحی عبارتند از:

– بیمارانی که دوره درمان سرطان (شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی) را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند

– وجود بافت سالم کافی برای پیوند و ترمیم

– وضعیت ایمنی مناسب برای انجام جراحی مجدد

در برخی موارد، جراحی ترمیمی هم‌زمان با برداشت ضایعه انجام می‌شود.

افرادی که از نتایج جراحی‌های زیبایی قبلی ناراضی هستند

جراحی زیبایی لب مانند لیفت لب، تزریق ژل یا پروتز ممکن است در برخی موارد با نتیجه ناموفق یا ناهموار همراه باشد. افرادی که از ظاهر لب خود پس از این اقدامات ناراضی‌اند نیز می‌توانند گزینه مناسبی برای جراحی اصلاحی باشند. شرایط مناسب برای این افراد:

– حداقل ۶ ماه از آخرین جراحی یا تزریق گذشته باشد

– شرایط بافت پایدار شده و تورم و کبودی رفع شده باشد

بیماران با سوختگی یا اسکارهای مزمن در ناحیه لب

سوختگی‌های شیمیایی یا حرارتی در ناحیه لب می‌توانند باعث کشیدگی، جمع‌شدگی یا تخریب کامل لب شوند. در چنین مواردی، جراحی ترمیمی با هدف بازسازی فرم و عملکرد لب انجام می‌شود. کاندیدای مناسب در این گروه باید:

– از نظر جسمی آماده انجام جراحی باشند

– فاقد عفونت فعال یا اسکار در حال رشد باشند

بیماری‌های مزمن و کنترل‌نشده

افرادی که دچار بیماری‌هایی مانند دیابت کنترل‌نشده، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی پیشرفته یا بیماری‌های مزمن ریوی هستند، به دلیل مشکلات جریان خون و توانایی ضعیف بدن در ترمیم زخم، در معرض خطر بالاتر عوارض بعد از عمل قرار دارند. همچنین، افرادی با مشکلات انعقادی خون (مانند هموفیلی) ممکن است در هنگام جراحی دچار خونریزی‌های شدید شوند.

عفونت فعال یا التهابات حاد

وجود عفونت در ناحیه لب یا حتی در سایر نقاط بدن، به ویژه عفونت‌های پوستی یا دهانی، انجام عمل جراحی را غیرممکن می‌کند. عفونت می‌تواند منجر به بروز عوارض جدی مثل نکروز بافت و تأخیر در بهبود شود. بنابراین، در صورت وجود علائم عفونت (تورم، قرمزی، درد شدید، ترشح چرک، تب)، ابتدا باید درمان کامل عفونت انجام شود.

مصرف مواد مخدر و دخانیات

مصرف سیگار، قلیان، یا مواد مخدر باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و اختلال در فرآیند ترمیم می‌شود. این مسئله خطر عفونت و نکروز بافتی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، جراحان توصیه می‌کنند حداقل چهار هفته قبل و بعد از جراحی از مصرف هرگونه دخانیات و مواد مخدر خودداری شود.

ضعف سیستم ایمنی و مصرف داروهای سرکوب‌کننده

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثل بیماران تحت شیمی‌درمانی، مصرف‌کنندگان داروهای کورتون یا سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، در معرض خطر بالای عفونت و تأخیر در ترمیم هستند. در این موارد، جراحی باید با احتیاط و هماهنگی کامل با پزشک معالج انجام شود.

زنان باردار یا شیرده

انجام جراحی‌های ترمیمی در دوران بارداری توصیه نمی‌شود، زیرا بیهوشی و استرس جراحی می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. همچنین، برخی داروهای بیهوشی و آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است به شیر مادر منتقل شده و برای نوزاد ضرر داشته باشند. بهترین زمان انجام جراحی بعد از دوران شیردهی است.

افرادی با جراحی‌های قبلی اخیر یا اسکارهای شدید

اگر فرد اخیراً عمل جراحی لب یا صورت انجام داده است، باید مدتی صبر کند تا بافت‌ها به طور کامل بهبود یابند (معمولاً ۳ تا ۶ ماه). همچنین، وجود اسکارهای گسترده و مشکلات بافتی شدید ممکن است روند جراحی را پیچیده‌تر کند و ریسک عوارض را افزایش دهد.

پاسخ به این سؤال به عوامل متعددی از جمله علت نیاز به جراحی، وضعیت جسمی بیمار، نوع آسیب یا نقص لب و میزان آمادگی روانی و فیزیکی برای جراحی بستگی دارد. در ادامه، مناسب ترین سن برای انجام جراحی را برای افراد مختلف بررسی میکنیم:

جراحی ترمیم لب در نوزادان با شکاف لب (لب شکری)

یکی از شایع‌ترین علل جراحی ترمیم لب، وجود شکاف لب مادرزادی یا لب شکری است که در نتیجه نقص در تکامل بافت‌های صورت در دوران جنینی ایجاد می‌شود. در این موارد، زمان‌بندی جراحی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، چراکه با رشد نوزاد، بافت‌ها تغییر می‌کنند و شرایط برای جراحی نیز متفاوت می‌شود.

بهترین زمان جراحی در نوزادان: بین ۳ تا ۶ ماهگی

– تا سن ۳ ماهگی، نوزاد معمولاً به وزن و سلامت کلی و کافی برای انجام جراحی می‌رسد.

– بافت لب در این سن انعطاف‌پذیرتر است و قابلیت ترمیم بالاتری دارد.

– ترمیم زودهنگام، به بهبود تکلم، تغذیه و رشد طبیعی عضلات صورت در آینده کمک می‌کند.

– تأثیرات روانی و اجتماعی طولانی‌مدت مانند اعتماد به نفس کودک نیز کاهش می‌یابد.

گاهی اوقات با بزرگ‌تر شدن کودک، نیاز به جراحی‌های اصلاحی ثانویه برای بهبود شکل نهایی لب یا بینی وجود دارد که معمولاً در سنین ۵ تا ۱۰ سالگی یا حتی در دوران نوجوانی انجام می‌شود.

جراحی ترمیم لب پس از آسیب‌های فیزیکی (تروما)

لب ممکن است در نتیجه تصادف، جراحات ورزشی، ضربه مستقیم، پارگی یا سوختگی دچار آسیب شود. در این موارد، سن خاصی برای انجام جراحی تعریف نشده، بلکه تصمیم‌گیری به نوع آسیب، وسعت آن و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد.

بهترین زمان جراحی: معمولاً از چند روز تا چند هفته پس از تثبیت شرایط بیمار

– در صورتی که زخم باز یا عفونت فعال وجود داشته باشد، ابتدا باید زخم تمیز شده و التهاب کاهش یابد.

– اگر آسیب شدید باشد (مثلاً پارگی کامل یا از دست رفتن بخشی از بافت لب)، ممکن است نیاز به ترمیم فوری یا چند مرحله‌ای باشد.

– در کودکان، باید از نظر آمادگی بیهوشی و رشد کافی بافت‌های صورت اطمینان حاصل شود.

جراحی ترمیم لب پس از برداشت تومور یا سرطان پوست

در برخی بیماران، به‌ویژه افراد مسن یا افرادی که در معرض نور شدید آفتاب بوده‌اند، احتمال ابتلا به تومورهای پوستی در ناحیه لب وجود دارد. در این بیماران، پس از برداشت ضایعه سرطانی، گاهی بخش قابل توجهی از لب از بین می‌رود و نیاز به بازسازی بافتی وجود دارد.

بهترین زمان:

– در اغلب موارد، بلافاصله پس از برداشت ضایعه (در همان جراحی)

– در صورت لزوم، چند هفته پس از بهبودی اولیه زخم

مهم ترین مزیت های جراحی در این شرایط:

– انجام جراحی بازسازی در همان جلسه برداشت تومور می‌تواند به نتایج بهتر از نظر زیبایی و عملکردی منجر شود.

– در مواردی که جراحی فوری ممکن نیست، بهتر است پس از بهبودی زخم و کاهش التهاب، جراحی ترمیمی انجام شود.

جراحی ترمیم لب در اثر سوختگی یا زخم‌های مزمن

سوختگی‌های شدید شیمیایی، حرارتی یا الکتریکی در ناحیه صورت می‌توانند موجب آسیب دائمی به بافت لب شوند. همچنین زخم‌های مزمن یا جراحی‌های قبلی که به درستی ترمیم نشده‌اند نیز ممکن است نیاز به بازسازی داشته باشند.

بهترین زمان:

– چند هفته تا چند ماه پس از حادثه یا جراحی اولیه

– پس از تثبیت وضعیت بافت‌ها و کاهش التهاب فعال

چرا نباید عجله کرد؟

– در سوختگی‌ها، معمولاً زمان مشخصی برای پایدار شدن وضعیت زخم در نظر گرفته می‌شود.

– جراحی در شرایط التهاب یا تورم فعال می‌تواند باعث عوارض و نتایج ضعیف‌تر شود.

– در بسیاری از این موارد، جراحی باید در چند مرحله و با استفاده از تکنیک‌های خاص مانند پیوند پوست یا فلپ انجام شود.

جراحی ترمیم لب به دنبال نتایج نامطلوب جراحی زیبایی

گاهی بیماران از نتایج جراحی‌های زیبایی قبلی رضایت ندارند و درخواست اصلاح یا ترمیم دارند.

بهترین زمان: پس از گذشت حداقل ۶ ماه از جراحی اولیه

چرا ۶ ماه؟

– طی این مدت، تورم کامل فروکش کرده و بافت‌ها به وضعیت پایدار می‌رسند.

– جراح می‌تواند به‌درستی میزان عدم تقارن یا نقص‌ها را ارزیابی کند و با دقت برنامه‌ریزی نماید.

– داروهای تجویز شده جهت کاهش درد و پیشگیری از عفونت را طبق دستور پزشک مصرف نمایید.

– به منظور کاهش کبودی و تورم اطراف لب ها کمپرس یخ را به صورت مرتب تا ۴۸ ساعت پس از جراحی استفاده کنید.

– پس از جراحی، به مدت دو الی سه هفته از مصرف داروها و مکمل هایی که حاوی ویتامین e هستند و دیگر داروهایی که باعث رقیق شدن خون می شوند، پرهیز نمایید.

– حداقل تا یک هفته پس از جراحی از خوردن غذاهای سفت پرهیز کرده و سعی کنید مواد غذایی مایع و آبکی را در رژیم غذایی خود قرار دهید.

– بسته به صلاح‌دید و نظر پزشک مربوطه ممکن است بیمار یک الی سه روز در بیمارستان باقی بماند.

– به هنگام خوابیدن و استراحت کردن سعی کنید سر خود را بالاتر از بدنتان قرار دهید.

– تا دو الی سه هفته پس از جراحی از مصرف الکل، دخانیات و سیگار خودداری کنید، زیرا باعث ایجاد اختلال در گردش خون می شود و زمان بهبودی را طولانی تر خواهد کرد.

استفاده از داروهای مسکن تجویزی

پزشک معمولاً پس از جراحی داروهای مسکن مناسب را تجویز می‌کند. این داروها به کنترل درد در روزهای اول کمک می‌کنند. نکته مهم این است که داروها را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید و از مصرف خودسرانه داروهای قوی یا زیادتر از حد مجاز خودداری کنید.

کمپرس سرد

استفاده از کمپرس سرد در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول بعد از عمل، می‌تواند التهاب و تورم را کاهش دهد و به دنبال آن درد کمتر شود. توصیه می‌شود کمپرس را به صورت متناوب (مثلاً ۱۵ دقیقه روی لب و ۱۵ دقیقه استراحت) استفاده کنید.

بالا نگه داشتن سر هنگام استراحت

در روزهای اول پس از جراحی، بهتر است هنگام خواب یا استراحت سر کمی بالا نگه داشته شود (مثلاً با چند بالش زیر سر). این کار باعث کاهش تورم و درد در ناحیه لب می‌شود.

رعایت رژیم غذایی نرم و خنک

مصرف غذاهای نرم، خنک و مایعات به کاهش تحریک ناحیه لب کمک می‌کند و درد ناشی از جویدن یا باز و بسته کردن دهان را کاهش می‌دهد. از مصرف غذاهای داغ، تند، یا خیلی سفت در روزهای اول خودداری کنید.

پرهیز از حرکات شدید لب و صورت

تا زمانی که پزشک اجازه دهد، از حرکات شدید لب مانند خندیدن زیاد، صحبت کردن طولانی یا باز و بسته کردن بیش از حد دهان خودداری کنید. این کارها می‌توانند باعث کشیدگی محل جراحی و افزایش درد شوند.

استفاده از دهان‌شویه‌های ملایم

اگر پزشک توصیه کرد، استفاده از دهان‌شویه‌های ضدعفونی‌کننده ملایم می‌تواند به جلوگیری از عفونت و کاهش التهاب کمک کند که در نهایت درد را کاهش می‌دهد.

مراقبت از بهداشت محل جراحی

رعایت بهداشت دقیق محل جراحی و تمیز نگه داشتن آن از عفونت جلوگیری می‌کند. عفونت باعث افزایش درد و تأخیر در بهبود می‌شود.