پروتز چشم چیست؟
پروتز چشم یک ساختار مصنوعی است که برای جایگزینی چشم از دست‌رفته یا آسیب‌دیده به کار می‌رود و طراحی آن به‌گونه‌ای است که ظاهر و رنگ چشم طبیعی بیمار را به‌طور دقیق شبیه‌سازی میکند. برخلاف تصور عموم افراد، پروتز چشم، بینایی را باز نمی‌گرداند، بلکه صرفاً برای اهداف زیبایی و اجتماعی استفاده میشود.
اهداف انجام جراحی پروتز چشم چیست؟
بهبود ظاهر فرد: یکی از مهم‌ترین اهداف این جراحی، بازگرداندن ظاهر طبیعی بیمار است.
افزایش اعتمادبه‌نفس: بسیاری از بیماران پس از این جراحی احساس بهتری نسبت به خود دارند.
جلوگیری از مشکلات ساختاری: حذف چشم آسیب‌دیده و جایگزینی آن با پروتز می‌تواند از تحلیل استخوان‌های صورت جلوگیری کند.
سهولت در استفاده: پروتزهای چشم به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌راحتی قابل نصب و برداشتن باشند.
حفظ عملکرد پلک‌ها: یکی از دلایل انجام جراحی پروتز چشم تسهیل حرکات پلک‌ها و جلوگیری از خشک شدن حفره چشم میباشد.
طول عمر پروتز چشم چقدر است؟
طول عمر پروتز چشم بسته به نوع متریال، نحوه مراقبت، سبک زندگی بیمار و میزان تغییرات ساختاری در حفره چشم، معمولاً ۵ تا ۱۰ سال است. پروتزهایی که به‌صورت سفارشی و با کیفیت بالا ساخته می‌شوند و به‌خوبی از آنها مراقبت میشود، حتی ممکن است بیش از یک دهه دوام داشته باشند. با این حال، لازم است به صورت دوره‌ای مورد بررسی و پالیش قرار گیرند.
برخی افراد ممکن است نیاز به تعویض زودتر پروتز داشته باشند؛ به‌ویژه در مواردی مانند:
– تغییر شکل یا تحلیل رفتن حفره چشم
– احساس درد یا سایش در پلک
– تغییر رنگ یا کدر شدن سطح پروتز
– عفونت‌های مکرر یا تحریک مزمن چشم
– افتادگی پلک یا عدم تناسب ظاهری
عوامل مؤثر بر طول عمر پروتز چشم
طول عمر پروتز چشم تحت تأثیر چند عامل مهم قرار دارد که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم:
کیفیت ساخت پروتز
پروتزهایی که با استفاده از مواد با کیفیت و توسط متخصصان حرفه‌ای ساخته می‌شوند، مقاومت بیشتری در برابر تخریب، تغییر رنگ یا کدر شدن دارند. پروتزهای سفارشی که بر اساس آناتومی دقیق بیمار قالب‌گیری شده‌اند، نه‌تنها طبیعی‌تر به نظر می‌رسند، بلکه کمتر باعث اصطکاک و التهاب در ناحیه چشم می‌شوند.
روش نگهداری و بهداشت فردی
بیمارانی که به صورت منظم پروتز چشم خود را تمیز می‌کنند، دستورات بهداشتی را رعایت کرده و از تماس مستقیم با آلودگی، مواد شیمیایی یا آب آلوده جلوگیری می‌کنند، معمولاً عمر طولانی‌تری از پروتز خود دریافت می‌کنند.
تغییرات فیزیکی در حفره چشم
با گذشت زمان، ممکن است ساختار داخلی اربیت (کاسه چشم) دچار تحلیل استخوانی یا تغییر شکل بافت نرم شود. این تغییرات می‌توانند منجر به لق شدن پروتز یا عدم تناسب آن با ساختار چشم شوند، که در این صورت نیاز به تعویض یا بازسازی پروتز پیش خواهد آمد.
سن بیمار
در کودکان یا نوجوانانی که در حال رشد هستند، به دلیل تغییر اندازه حفره چشم، معمولاً نیاز است پروتز در فواصل کوتاه‌تر تعویض یا بزرگ‌تر شود. به‌طور معمول، در سنین پایین‌تر، هر ۶ تا ۱۲ ماه یک بار باید پروتز مورد ارزیابی قرار گیرد.
کارگزاری پروتز چشم چه مزیت هایی دارد؟
– بهبود زیبایی شناسی بیمار
– بازیابی و حفظ شکل بافت‌های اطراف
– ایجاد حس سلامت جسمی و روانی
– بروز کمتر زخم
کارگذاری پروتز چشمی به چه صورت است؟
رایج ترین نوع برداشتن چشم با جراحی، انوکلیشن نام دارد. این نوع جراحی شامل برداشتن کل کره چشم، از جمله قسمت سفید آن (صلبیه) است. در این شرایط به جای چشم، جراح ایمپلنت های ساخته شده را جایگزین می کند.
نحوه انجام جراحی پروتز چشم
فرآیند جراحی پروتز چشم به چند مرحله اصلی تقسیم میشود:
آماده‌سازی حفره چشم
ابتدا چشم آسیب‌دیده یا باقی‌مانده آن طی جراحی به نام “انوکلوشن” (حذف چشم) یا “اوکرشن” (حذف محتویات داخل چشم) برداشته میشود. این مرحله با بیهوشی موضعی یا عمومی انجام می‌گیرد و هدف آن ایجاد فضایی مناسب برای قرار دادن پروتز است.
قرار دادن ایمپلنت
در برخی موارد، یک ایمپلنت کروی‌شکل در حفره چشم قرار داده میشود تا حجم از دست‌رفته را جایگزین کند و حرکت طبیعی‌تر پروتز را ممکن سازد.
ساخت پروتز چشم
پس از بهبود اولیه، قالب‌گیری از حفره چشم انجام میشود تا یک پروتز سفارشی طراحی شود که از نظر رنگ و اندازه با چشم دیگر تطابق داشته باشد.
نصب پروتز
در مرحله نهایی، پروتز ساخته‌شده در محل خود قرار داده میشود. این پروتز توسط پلک‌ها و عضلات اطراف نگه‌داشته میشود و نیازی به جراحی اضافی ندارد.
انواع جراحی پروتز چشم
انئوکلئیشن
در این روش، کل چشم از حدقه خارج میشود ولی عضلات چشم و بافت‌های اطراف باقی می‌مانند. این روش معمولاً در مواردی مانند سرطان چشم (مثلاً رتینوبلاستوما یا ملانوما)، عفونت‌های شدید یا تروماهای غیر قابل ترمیم استفاده میشود.
مزایا:
– حذف کامل منبع بیماری یا درد
– مناسب برای قرار دادن ایمپلنت چشمی و پروتز حرکتی
ایو‌سرییشن
در این نوع جراحی، محتویات داخل کره چشم برداشته میشود، اما اسکلرا (سفیدی چشم) و عضلات باقی می‌مانند. این روش معمولاً زمانی انتخاب میشود که چشم نابینا و کوچک شده ولی نیازی به برداشتن کامل چشم نباشد.
مزایا:
– زمان بهبود سریع‌تر
– حفظ عضلات و بافت‌های اطراف چشم
– حرکات طبیعی‌تر پروتز پس از جراحی
اکسنتریشن
در این روش شدیدتر، نه تنها کل چشم بلکه تمام بافت‌های اطراف آن شامل پلک‌ها، عضلات، چربی‌ها و اعصاب نیز برداشته می‌شوند. این نوع جراحی اغلب در موارد تهاجمی سرطان‌های پیشرفته چشم و بافت اطراف انجام میشود.
مزایا:
– کنترل کامل بیماری‌های بدخیم تهاجمی
– کاهش خطر بازگشت تومور
مراحل انجام جراحی پروتز چشم
مرحله ۱: مشاوره و ارزیابی پزشکی
پیش از جراحی، بیمار توسط چشم‌پزشک و جراح بررسی میشود. نوع جراحی بسته به علت اصلی، وضعیت کلی بیمار و شرایط بافت‌های چشمی تعیین میشود.
مرحله ۲: انجام جراحی
جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. بسته به نوع جراحی، بافت‌ها یا کل چشم برداشته میشود و سپس یک ایمپلنت در حدقه چشم قرار می‌گیرد تا ساختار آن حفظ شود.
مرحله ۳: بهبودی اولیه
بیمار باید چند هفته استراحت کند تا بافت‌های محل جراحی ترمیم شوند. در این دوره ممکن است از پروتز موقتی استفاده شود.
مرحله ۴: قالب‌گیری و ساخت پروتز نهایی
پس از بهبود، چشم‌ساز یک پروتز اختصاصی با توجه به رنگ، فرم و اندازه چشم سالم طراحی میکند.
مرحله ۵: قرار دادن پروتز و تنظیمات نهایی
پروتز نهایی در کاسه چشم قرار می‌گیرد و با تنظیمات دقیق، به طبیعی‌ترین حالت ممکن خواهد رسید.
چه زمانی به کارگزاری پروتز چشم نیاز است؟
– ضربه
– عفونت شدید
– ملانوما یا سایر تومورهای چشمی تهدید کننده
– گلوکوم
– یووئیت
– درد های شدید چشمی
علائم نیاز به تعویض یا اصلاح پروتز
در صورتی که بیمار با علائم زیر مواجه شود، ممکن است زمان تعویض یا اصلاح پروتز فرا رسیده باشد:
– کدر شدن سطح یا تغییر رنگ ظاهری پروتز
– احساس فشار یا درد در پلک یا حفره چشم
– قرمزی یا ترشح مداوم از چشم
– افتادگی یا جمع‌شدگی پلک بالا
– کاهش تطابق ظاهری چشم مصنوعی با چشم سالم
– حرکت غیرطبیعی یا گیر کردن پروتز در حین پلک زدن
کاندیداهای مناسب برای جراحی پروتز چشم چه افرادی هستند؟
جراحی پروتز چشم برای افرادی که به دلیل بیماری، آسیب‌دیدگی، یا نقص مادرزادی یک یا هر دو چشم خود را از دست داده‌اند، مناسب است. برخی از موارد شایع عبارت‌اند از:
میکروفتالمی یا آنوفتالمی:
افرادی که دچار اختلالات مادرزادی هستند که منجر به تشکیل ناقص یا عدم تشکیل چشم شده است.
آسیب‌های تروماتیک:
افرادی که دچار آسیب و صدمات شدید شده اند به گونه ای که چشم را غیرقابل استفاده یا دچار تخریب کرده است.
بیماری‌های چشمی پیشرفته:
افرادی که دچار بیماری های چشمی پیشرفته مانند گلوکوم، تومور های چشمی و عفونت های غیرقابل کنترل شده اند که نیاز به تخلیه چشم دارند.
مشکلات زیبایی:
افرادی که دچار چشم آسیب‌دیده یا غیرعملکردی که ظاهر ناهنجاری ایجاد میکند، هستند انجام جراحی پروتز چشم باعث رفع عدم تقارن و بازگرداندن زیبایی طبیعی میشود.
مهم ترین اقدامات قبل از جراحی پروتز چشم چیست؟
ارزیابی پزشکی کامل
بیمار باید توسط یک چشم‌پزشک و در صورت لزوم، جراح پلاستیک بررسی شود. شرایط عمومی سلامت بیمار و وضعیت حفره چشم به دقت ارزیابی میشود.
انجام آزمایش‌های لازم
آزمایش‌های خون، تصویربرداری (مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی) و سایر تست‌ها برای ارزیابی وضعیت حفره چشم و بافت‌های اطراف انجام میشود.
قطع داروهای خاص
در صورت مصرف داروهای ضد انعقاد خون یا سایر داروهایی که ممکن است در فرآیند جراحی اختلال ایجاد کنند، باید با نظر پزشک مصرف آنها متوقف شود.
مراقبت های بعد از کارگزاری پروتز چشم:
– دست های خود را قبل از دست زدن به پروتز بشویید.
– بعد از جاگذاری پروتز چشم، تمیزکردن روزانه باید به شستشوی سطحی با محلول چشمی و کمپرس محدود شود.
– برای قرار دادن چشم مصنوعی در جای خودش بهتر است از یک پلانچر مخصوص استفاده کنید.
– پروتز را با هر ماده ی شیمیایی مثل الکل یا ژل ضدعفونی کننده تمیز نکنید؛ چون این مواد ممکن است به پروتز یا کاسه چشم شما آسیب بزند. بهتر است بخش اکریلیک را ماهی یکبار با آب و صابون بشویید و آن را خشک نمایید.
– پروتز را به دفعات از جای خود بیرن نیاورید.
مراقبت‌های روزانه از پروتز چشم
مراقبت صحیح و مداوم از پروتز چشم، نه‌تنها به حفظ بهداشت و جلوگیری از عفونت کمک میکند، بلکه باعث افزایش طول عمر آن نیز میشود. در ادامه مهم‌ترین توصیه‌های بهداشتی برای نگهداری روزانه از چشم مصنوعی را بررسی می‌کنیم:
تمیز کردن روزانه
– پروتز باید حداقل یک بار در روز با آب ولرم و محلول شست‌وشوی مخصوص تمیز شود.
– از شوینده‌های قوی، الکل یا صابون‌های معطر برای شست‌وشو استفاده نکنید.
– شست‌وشوی ملایم سطح پروتز با یک دستمال نرم یا پارچه تمیز توصیه میشود.
ضدعفونی و پاکسازی دوره‌ای
– هر هفته یا بسته به شرایط، پروتز باید با محلول ضدعفونی‌کننده توصیه‌شده توسط پزشک پاکسازی شود.
– استفاده از مواد غیراستاندارد می‌تواند باعث کدر شدن یا خش‌دار شدن سطح پروتز شود.
رعایت بهداشت دست
– قبل از تماس با پروتز یا خارج‌کردن آن، دست‌ها را با آب و صابون بشویید.
– از لمس غیرضروری پروتز با دستان آلوده خودداری کنید.
خودداری از خوابیدن با پروتز (در موارد خاص)
– برخی بیماران بسته به نوع پروتز و شرایط چشمی، توصیه می‌شوند شب‌ها پروتز را خارج کرده و در محلول مناسب نگهداری کنند.
– این موضوع باید طبق نظر چشم‌پزشک انجام شود، چرا که در بسیاری از بیماران، خوابیدن با پروتز بلامانع است.
مدت زمان بهبودی پس از جراحی
معمولاً بین ۴ تا ۸ هفته زمان لازم است تا بافت‌ها ترمیم شده و پروتز نهایی جایگزین شود. در این مدت بیمار باید از فعالیت‌های سنگین پرهیز کند و مراقبت‌های بهداشتی را رعایت نماید.
پروتز حرکتی چیست؟
در برخی جراحی‌ها، ایمپلنت خاصی درون حدقه قرار داده میشود که به عضلات چشم متصل است. این پروتزها می‌توانند حرکاتی مشابه چشم سالم انجام دهند و ظاهر طبیعی‌تری ایجاد کنند.
پرسش های متداول درباره جراحی پروتز چشم
آیا پروتز چشم می‌تواند حرکت کند؟
بله، اما حرکت پروتز چشم به اندازه چشم طبیعی نیست. در صورتی که ایمپلنتی در حفره چشم قرار داده شود که با عضلات چشم متصل باشد، پروتز می‌تواند تا حدی حرکت کند و هماهنگی نسبی با چشم دیگر داشته باشد.
پروتز چشم چقدر دوام دارد؟
پروتز چشم معمولاً بین 5 تا 10 سال دوام دارد، اما عواملی مانند تغییرات در حفره چشم، سایش پروتز و شرایط جسمی فرد می‌تواند این مدت را کاهش دهد. تنظیم و تعویض پروتز در صورت نیاز بسیار مهم است.
آیا جراحی دردناک است؟
جراحی تحت بیهوشی انجام میشود، بنابراین بیمار در حین عمل هیچ دردی احساس نمی‌کند. با این حال، ممکن است پس از جراحی کمی درد یا ناراحتی وجود داشته باشد که با داروهای تجویز‌شده کنترل میشود.
