مجاری اشکی یکی از بخش‌های اصلی سیستم بینایی محسوب می‌شوند که وظیفه تخلیه اشک از سطح چشم به داخل بینی را بر عهده دارند. اشک نه‌تنها چشم را مرطوب نگه می‌دارد، بلکه با داشتن ترکیبات ضدباکتریایی، از بروز عفونت نیز جلوگیری می‌کند.

زمانی که این مسیر دچار انسداد شود، اشک نمی‌تواند به‌طور طبیعی تخلیه گردد و در نتیجه علائم و مشکلات مختلفی برای بیمار ایجاد علائم می‌شود. انسداد مجاری اشکی ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما شیوع آن در نوزادان و افراد بالای ۴۰ سال بیشتر است. شناخت دقیق و نشانه‌های این اختلال برای مراجعه به‌موقع به چشم‌پزشک و پیشگیری از عوارض بعدی اهمیت فراوانی دارد.

به انسداد مجرای باریکی که به طور طبیعی باعث تخلیه اشک از سطح چشم به داخل بینی می شود، انسداد مجرای اشکی گفته می شود که به دو صورت اکتسابی و مادرزادی وجود دارد. نوع اکتسابی آن در اثر یک عفونت رخ می دهد. انسداد مادرزادی مجرای اشکی معمولا بین سنین 3 تا 12 هفتگی، به شکل اشک ‌ریزش مداوم از یک چشم و در موارد نادری از هر دو چشم بروز پیدا می‌کند. علت این انسداد باقی ماندن پرده ای در انتهای مجرای اشکی در سمت بینی است.

– التهاب مجرای اشکی مانند عفونت های مزمن بینی

– ورم ملتحمه چشم شدید یا مزمن

– شکستگی استخوان‌های بینی یا صورت

– اشک ریزش مکرر

– تورم پلک

– تورم کیسه اشکی

– ترشحات چرکی

– تاری دید و دوبینی

– احساس درد در صورت

– بروز التهابات کیسه اشکی

– عفونت ملتحمه

اشک‌ریزش بیش از حد

یکی از بارزترین و شایع‌ترین نشانه‌های انسداد مجاری اشکی، اشک‌ریزش مداوم یا بیش از حد است. در شرایط طبیعی، اشک پس از ترشح از غدد اشکی، از طریق سوراخ‌های کوچک در لبه پلک‌ها وارد مجاری اشکی شده و به سمت بینی هدایت می‌شود. اما در صورت انسداد، اشک روی سطح چشم باقی مانده و یا از کناره‌های چشم به سمت گونه جاری می‌شود.

– این حالت ممکن است دائمی یا متناوب باشد.

– اغلب بیماران اظهار می‌کنند که چشم‌هایشان همیشه “پر از اشک” است.

– در هوای سرد، باد شدید یا هنگام مطالعه، اشک‌ریزش تشدید می‌شود.

قرمزی چشم

وقتی اشک به‌طور طبیعی تخلیه نشود، تجمع آن می‌تواند موجب تحریک سطح چشم و بروز قرمزی ملتحمه شود.

– قرمزی بیشتر در قسمت داخلی چشم (نزدیک بینی) دیده می‌شود.

– ممکن است همراه با احساس سوزش یا خارش خفیف باشد.

– در برخی موارد، قرمزی به دلیل بروز عفونت ثانویه تشدید می‌شود.

ترشحات غیرطبیعی از چشم

یکی دیگر از علائم بارز وجود ترشحات چرکی یا موکوسی در گوشه چشم است.

– این ترشحات معمولاً صبح‌ها پس از بیدار شدن بیشتر دیده می‌شوند.

– ممکن است به صورت مایع زرد یا سبز رنگ باشند.

– در اثر عفونت مکرر کیسه اشکی (داکریوسیستیت)، ترشحات افزایش یافته و حتی با فشار دادن گوشه چشم از سوراخ اشکی خارج می‌شوند.

تورم در گوشه داخلی چشم

انسداد مجاری اشکی گاهی باعث التهاب و تورم کیسه اشکی در گوشه داخلی چشم (نزدیک بینی) می‌شود.

– تورم می‌تواند نرم یا دردناک باشد.

– در موارد حاد، لمس این ناحیه با درد همراه است.

– گاهی تورم با قرمزی پوست اطراف همراه می‌شود که نشانه عفونت فعال است.

تاری دید موقت

تجمع اشک روی سطح قرنیه موجب اختلال در دید می‌شود. بیماران اغلب احساس می‌کنند که “مثل اینکه از پشت شیشه بخار گرفته نگاه می‌کنند.

– تاری دید معمولاً متناوب است و پس از پاک کردن اشک‌ها برطرف می‌شود.

– در موارد مزمن، التهاب مکرر می‌تواند کیفیت بینایی را کاهش دهد.

عفونت‌های مکرر چشم

انسداد طولانی‌مدت مجاری اشکی بستر مناسبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند. در نتیجه، بیماران دچار عفونت‌های مکرر ملتحمه یا کیسه اشکی می‌شوند.

– علائم شامل درد، تورم، تب موضعی و خروج ترشحات چرکی است.

– در نوزادان، این عفونت‌ها بسیار شایع است و اغلب با فشار ملایم روی ناحیه اشکی ترشح چرکی مشاهده می‌شود.

احساس سنگینی یا فشار در ناحیه اطراف بینی

برخی بیماران از احساس فشار یا سنگینی در گوشه داخلی چشم و بالای بینی شکایت می‌کنند. این احساس ناشی از پر شدن کیسه اشکی و عدم تخلیه طبیعی آن است.

علائم اختصاصی در نوزادان

انسداد مجاری اشکی در نوزادان یک مشکل شایع است که معمولاً به‌طور مادرزادی وجود دارد. علائم در این گروه شامل:

– اشک‌ریزش مداوم حتی در حالت عادی و بدون گریه.

– ترشحات زرد یا سفید از گوشه چشم.

– التهاب مکرر ملتحمه.

– پوسته‌بستن مژه‌ها در هنگام بیدار شدن.

درد و حساسیت به لمس

در انسدادهای مزمن، ممکن است ناحیه داخلی چشم نسبت به لمس حساس یا دردناک باشد. این علامت به‌ویژه در عفونت حاد کیسه اشکی (داکریوسیستیت) بسیار شایع است.

تغییر ظاهر پلک‌ها

گاهی تجمع اشک و عفونت موجب ایجاد تغییرات ظاهری در پلک‌ها می‌شود:

– چسبندگی مژه‌ها به دلیل ترشحات.

– التهاب و قرمزی لبه پلک.

– بروز زخم‌های سطحی یا پوسته‌ریزی در اطراف چشم.

نوزادان و کودکان خردسال

یکی از شایع‌ترین گروه‌هایی که دچار انسداد مجاری اشکی می‌شوند، نوزادان تازه متولد شده هستند.

– بسیاری از نوزادان با مجاری اشکی به‌طور کامل باز متولد نمی‌شوند و یک پرده نازک در انتهای مجرای اشکی باقی می‌ماند.

– این پرده معمولاً طی چند ماه اول زندگی خودبه‌خود باز می‌شود، اما در برخی نوزادان این اتفاق نمی‌افتد و باعث انسداد می‌گردد.

– علائم شایع در این گروه شامل اشک‌ریزش مداوم، ترشح چرکی، و التهاب مکرر ملتحمه است.

چرا نوزادان بیشتر در معرض خطر هستند؟

نارس بودن: در نوزادان نارس تکامل کامل مجاری اشکی هنوز اتفاق نیفتاده است.

سابقه خانوادگی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که زمینه ژنتیکی در انسداد مادرزادی نقش دارد.

اختلالات همراه: در نوزادانی که دچار سندرم داون یا سایر ناهنجاری‌های کرانیوفاسیال هستند، احتمال انسداد مجاری اشکی بیشتر است.

سالمندان

در افراد بالای ۴۰ سال، شیوع انسداد مجاری اشکی به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

– علت اصلی، تنگ شدن تدریجی مجرا و کاهش الاستیسیته بافت‌هاست.

– همچنین افزایش احتمال التهاب‌های مزمن چشم و بینی در این گروه می‌تواند زمینه‌ساز انسداد شود.

ویژگی‌های انسداد در سالمندان

– اشک‌ریزش دائمی در فعالیت‌های روزمره (رانندگی، مطالعه، کار با کامپیوتر).

– عفونت‌های مکرر کیسه اشکی (داکریوسیستیت).

– اختلال در کیفیت زندگی و نیاز بیشتر به مداخلات جراحی.

زنان

مطالعات نشان می‌دهد که زنان بیشتر از مردان دچار انسداد مجاری اشکی می‌شوند.

– علت این تفاوت به ساختار آناتومیک برمی‌گردد؛ مجاری اشکی در زنان نسبت به مردان باریک‌تر است.

– تغییرات هورمونی در دوران بارداری یا یائسگی نیز می‌تواند بر عملکرد مجاری اشکی اثر بگذارد.

افرادی با سابقه آسیب یا جراحی صورت

هرگونه ضربه به ناحیه بینی و صورت یا انجام جراحی‌های سینوس، بینی و چشم می‌تواند مسیر طبیعی اشک را مختل کند.

– شکستگی بینی یا استخوان اطراف چشم احتمال تنگی یا انسداد مجرا را افزایش می‌دهد.

– جراحی‌هایی مثل رینوپلاستی (عمل زیبایی بینی) یا جراحی‌های سینوس گاهی باعث ایجاد چسبندگی در مسیر اشکی می‌شوند.

بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی مزمن

برخی بیماری‌ها با ایجاد التهاب مزمن در بینی و چشم، خطر انسداد مجاری اشکی را افزایش می‌دهند.

– رینیت آلرژیک (آلرژی بینی): التهاب مداوم باعث فشار روی مجرا می‌شود.

– سینوزیت مزمن: عفونت‌های مکرر سینوسی مجرای اشکی را درگیر می‌کنند.

– بیماری‌های خودایمنی مانند سارکوئیدوز یا گرانولوماتوز وگنر نیز با ایجاد التهاب بافتی، مجاری اشکی را مسدود می‌کنند.

افراد مبتلا به عفونت‌های مکرر چشمی

کسانی که به دلایل مختلف دچار ملتحمه یا بلفاریت مزمن هستند، بیشتر در معرض انسداد مجاری اشکی قرار دارند.

– التهاب طولانی‌مدت باعث ضخیم شدن بافت اطراف مجرا می‌شود.

– عفونت‌های باکتریایی مکرر کیسه اشکی می‌تواند مجرا را به‌طور کامل ببندد.

استفاده‌کنندگان طولانی‌مدت از لنز تماسی

لنزهای تماسی در صورت استفاده نادرست می‌توانند موجب تحریک مزمن سطح چشم و افزایش خطر عفونت شوند.

– این عفونت‌ها در طولانی‌مدت ممکن است مسیر تخلیه اشک را تحت تأثیر قرار دهند.

– افرادی که بهداشت لنز را رعایت نمی‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.

افراد دارای مشکلات ساختاری یا ژنتیکی

برخی افراد به‌طور مادرزادی دچار ناهنجاری در ساختمان بینی یا مجاری اشکی هستند.

– انحراف تیغه بینی یا بزرگی شاخک‌های بینی می‌تواند فشار روی مجاری اشکی ایجاد کند.

– برخی سندرم‌های ژنتیکی مانند تریچر کالینز با ناهنجاری‌های فکی-صورتی همراه هستند که مجاری اشکی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مصرف‌کنندگان برخی داروها

برخی داروها می‌توانند به‌طور غیرمستقیم باعث انسداد مجاری اشکی شوند:

– داروهای شیمی‌درمانی که موجب التهاب مخاطی می‌شوند.

– داروهای کاهنده ایمنی که خطر عفونت‌های مکرر را افزایش می‌دهند.

– داروهای ضدآلرژی یا ضداحتقان در صورت مصرف طولانی باعث خشکی و تحریک مخاط بینی می‌شوند.

بیماران مبتلا به تومورها یا توده‌های صورت

وجود توده یا تومور در ناحیه بینی، سینوس یا اطراف چشم می‌تواند مسیر مجرای اشکی را مسدود کند.

– این حالت بیشتر در افراد میانسال یا سالمند دیده می‌شود.

– علائم در این افراد معمولاً شدیدتر و مقاوم‌تر به درمان‌های ساده است.

در این جراحی، پزشک متخصص، یک کانال جدید اشکی جهت خروج اشک از چشم به داخل بینی ایجاد می کند؛ یعنی یک حفره استخوانی به قطر بند انگشت در داخل استخوان گوشه داخلی چشم، بین دیواره داخلی حدقه و دیواره خارجی بینی، ایجاد می کند. مخاط کیسه اشکی به مخاط بینی متصل می شود که از طریق آن، اشک از حفره چشم خارج و به سمت بینی منتقل می گردد.

این جراحی به دو صورت انجام می شود:

– در نوع اول جراح با ایجاد برش پوستی در سمت داخل چشم بر روی دیواره بینی، به استخوان اشکی دسترسی پیدا می کند. سپس استخوان را برداشته و جراحی ادامه پیدا می کند. این روشباز کردن مجرای اشکی از بیرون نامیده می شود.

– در نوع دوم این جراحی، جراح از طریق آندوسکوپ از راه داخل بینی به استخوان اشکی دسترسی پیدا کرده و اقدام به جراحی می کند. در این روش جراحی التهابات پوستی وجود ندارد و به همین دلیل اسکار یا زخم بر روی پوست به جا نخواهد ماند.

درمان غیر جراحی انسداد مجاری اشکی:

– درمان غیر جراحی شامل: ماساژ کیسه اشکی و استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی است.

– برای ماساژ لازم است که ابتدا دست خود را بشویید و انگشت اشاره خود را روی کناره داخلی چشم (سمت بینی) قرار دهید و به سمت پایین فشار دهید.

– از کمپرس گرم استفاده کنید.

– در صورت وجود عفونت، استفاده از یک پماد یا قطره آنتی بیوتیک موضعی مفید است.

– باعث حفظ عملکرد عضلات چشم میشود.

– مدت زمان انجام عمل کوتاهتر است.

– از آسیب رسیدن به سایر بافت ها و بروز زخم جلوگیری میکند.

– این روش بدون هیچگونه برش و زخم و پانسمانی انجام میشود و در نهایت ظاهر فرد حفظ میشود.

– میزان خونریزی و درد در این روش نسبت به سایر روش ها کمتر است.

– نتایج و اثرگذاری حاصل از این روش ماندگارتر است.

– پیش از انجام عمل، از مصرف داروهایی که خطر خونریزی را افزایش میدهد (مانند آسپرین ها) خودداری نمایید.

– شب قبل از انجام جراحی حتما استحمام کنید.

– در صورتی که سابقه بیماری خاص دارید حتما به پزشک خود اطلاع دهید.

– هفت الی ده روز پیش از عمل، از مصرف خوراکی هایی که می تواند باعث رقیق شدن خون شود، خودداری کنید.

– از یک هفته قبل از انجام عمل استعمال دخانیات و مصرف مشروبات الکلی را کنار بگذارید.

– در صورتی که جراحی شما بوسیله بیهوشی انجام میشود، از 8 ساعت قبل از عمل باید ناشتا باشید.

– پس از انجام جراحی امکان دارد کمی درد داشته باشید، با مصرف به موقع داروهای تجویز شده میتوانید به کاهش این درد کمک کنید.

– تا دو هفته بعد از انجام جراحی، از آوردن هرگونه فشار و ضربه به بینی و هرگونه شرایطی که موجب فشار و آسیب به چشم ها می شود، خودداری کنید.

– پس از انجام جراحی داشتن مقداری کبودی و تورم طبیعی است. در این مدت از مالش چشم ها خودداری کنید.

– در زمان استراحت و خواب توصیه میشود سر بالاتر از سطح بدن قرار بگیرد.

– تا یک هفته بعد از انجام عمل از خم کردن زیاد سر به سمت پایین و از خوردن و آشامیدن خوراکی و مایعات داغ خودداری کنید. (این امر ممکن است منجر به خونریزی از بینی شود)

– بر اساس شرایط بیمار پس از یک الی دو روز بعد از انجام عمل و با نظر پزشک خود می توانید از بیمارستان مرخص شوید.

– به منظور پیشگیری از ورود آلودگی یا عفونت، بهتر است یک هفته در منزل استراحت کنید

– پس از یک هفته از زمان جراحی باید مجددا توسط پزشک معاینه شوید

– در شرایطی که خونریزی بیش از حد، تب، افزایش درد یا تورم دارید، سریعا به پزشک خود اطلاع دهید.