جراحی ویترکتومی چیست؟
ویترکتومی یکی از جراحی های چشمی است که برای درمان برخی از اختلالات شبکیه و زجاجیه انجام میشود. شبکیه بافت حساس به نور است که در قسمت عقب کره چشم قرار دارد. زجاجیه ماده ای شفاف و ژله ای است که بخش میانی چشم را پر می کند. در جراحی ویترکتومی، زجاجیه تخلیه شده و چشم پزشک جای آن را با محلول مخصوصی جایگزین می کند.
همه چیز درباره جراحی ویترکتومی چشم
ویترکتومی نوعی جراحی چشم است که طی آن زجاجیه (ماده ژله‌ای شفاف داخل کره چشم) برداشته شده و اغلب با مواد جایگزین مانند گاز، هوا یا روغن سیلیکون پر میشود. این عمل امکان دسترسی مستقیم به شبکیه را فراهم می‌سازد و برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌های چشمی از جمله خونریزی زجاجیه، جداشدگی شبکیه، سوراخ ماکولا و رتینوپاتی دیابتی کاربرد دارد.
مهم ترین اهداف جراحی ویترکتومی چیست؟
جراحی ویترکتومی دارای اهداف درمانی متعددی است که بسته به وضعیت بیمار می‌تواند متفاوت باشد. برخی از مهم‌ترین اهداف این جراحی عبارتند از:
برداشتن زجاجیه آسیب‌دیده یا غیرشفاف
یکی از اصلی‌ترین اهداف ویترکتومی، برداشتن زجاجیه‌ای است که به دلایل مختلف (خونریزی، التهاب، عفونت یا انباشت پروتئین‌ها) شفافیت خود را از دست داده و مانع از عبور نور به شبکیه شده است.
درمان بیماری‌های شبکیه
ویترکتومی امکان دسترسی مستقیم به شبکیه را فراهم می‌کند. این موضوع در درمان بیماری‌هایی نظیر جداشدگی شبکیه، سوراخ ماکولا، غشای اپی‌رتینال و رتینوپاتی دیابتی اهمیت بالایی دارد.
برداشتن جسم خارجی داخل چشم
در موارد آسیب‌های چشمی و ورود اجسام خارجی به داخل کره چشم، ویترکتومی برای خارج کردن جسم و پیشگیری از آسیب‌های بعدی ضروری است.
درمان عفونت‌های شدید چشمی (آندوفتالمیت)
این عفونت‌ها بسیار خطرناک‌اند و در صورت عدم درمان فوری، می‌توانند باعث تخریب دائمی ساختارهای داخلی چشم شوند. ویترکتومی با پاک‌سازی فضای زجاجیه، به درمان و کنترل این عفونت کمک می‌کند.
آماده‌سازی چشم برای سایر جراحی‌ها
در برخی موارد، ویترکتومی به‌عنوان یک اقدام مکمل برای جراحی‌های دیگر مانند پیوند شبکیه یا کاشت لنز داخل چشمی انجام میشود.
کاربردهای اصلی جراحی ویترکتومی کدام است؟
خونریزی زجاجیه
در بیماران دیابتی یا افرادی که دچار پارگی عروق شبکیه شده‌اند، خونریزی به درون زجاجیه می‌تواند باعث افت ناگهانی بینایی شود. ویترکتومی با تخلیه این خونریزی، دید را بازمی‌گرداند.
جداشدگی شبکیه
یکی از اورژانس‌های چشم‌پزشکی است که در صورت عدم درمان، به کوری منجر میشود. ویترکتومی با برداشتن زجاجیه کشش‌دهنده، تزریق گاز یا روغن، و لیزر، شبکیه را به جای خود بازمی‌گرداند.
سوراخ ماکولا و غشای اپی‌رتینال
در مواردی که بیمار دچار تاری دید مرکزی یا اعوجاج تصاویر است، ممکن است سوراخ یا چین‌خوردگی در ناحیه ماکولا وجود داشته باشد. ویترکتومی با برداشتن غشاء و ترمیم ماکولا می‌تواند دید را بهبود بخشد.
عفونت‌های شدید داخلی چشم
این بیماری معمولاً بعد از جراحی‌های چشم (مثل آب‌مروارید) یا ضربه وارد میشود و یک اورژانس واقعی محسوب میشود. ویترکتومی به پاک‌سازی عفونت و تزریق مستقیم آنتی‌بیوتیک کمک می‌کند.
وجود جسم خارجی در زجاجیه
در موارد ترومای نافذ به چشم، اجسام ریز مانند فلز، چوب یا شیشه ممکن است به داخل چشم نفوذ کنند. با استفاده از ویترکتومی می‌توان آن‌ها را با کمترین آسیب به ساختار چشم خارج کرد.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
بیماران دیابتی ممکن است با خونریزی‌های مکرر، رشد عروق غیرطبیعی و جداشدگی‌های شبکیه مواجه شوند. ویترکتومی یکی از مؤثرترین راهکارها برای مدیریت این شرایط است.
کاندیدای مناسب برای جراحی ویترکتومی چه افرادی هستند؟
افراد مبتلا به خونریزی زجاجیه پایدار
یکی از گروه‌های اصلی کاندیدای این جراحی، بیمارانی هستند که دچار خونریزی در زجاجیه شده‌اند، به‌ویژه زمانی که این خونریزی طی چند هفته جذب نشده یا با افت دید قابل‌توجه همراه است. این حالت اغلب در بیماران دیابتی یا کسانی که پارگی عروقی دارند دیده میشود.
افراد دچار جداشدگی شبکیه
بیمارانی که به‌دلیل آسیب، ضربه یا کشش‌های غیرطبیعی دچار جداشدگی شبکیه شده‌اند، از مهم‌ترین گروه‌های نیازمند به ویترکتومی هستند. بدون درمان فوری، خطر نابینایی در این بیماران بسیار بالاست.
بیماران با سوراخ ماکولا یا غشای اپی‌رتینال
سوراخ در مرکز بینایی یا وجود لایه‌های اضافی روی ماکولا می‌تواند باعث تاری دید و اعوجاج تصویر شود. این گروه از بیماران نیز معمولاً پاسخ خوبی به جراحی ویترکتومی می‌دهند.
بیمارانی با عفونت‌های شدید داخل چشمی
این نوع عفونت‌ها به‌ویژه بعد از جراحی‌هایی مانند آب‌مروارید یا ترومای نافذ ممکن است بروز یابد. ویترکتومی به پاک‌سازی سریع فضای چشم از عفونت کمک می‌کند و می‌تواند از تخریب دائم بافت جلوگیری کند.
وجود جسم خارجی داخل چشم
در مواردی که جسمی مثل فلز، چوب یا شیشه به داخل چشم نفوذ کرده است، ویترکتومی تنها راه ایمن و دقیق برای برداشت آن محسوب میشود.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
بیمارانی که دچار نئوواسکولاریزاسیون، خونریزی‌های مکرر زجاجیه و چسبندگی‌های شبکیه هستند، اغلب کاندیداهای مناسبی برای ویترکتومی به‌منظور پایدارسازی وضعیت بینایی محسوب می‌شوند.
ویژگی‌های بالینی کاندیدای مناسب شامل چه مواردی است؟
داشتن دید قابل بهبود: بیمارانی که هنوز عصب بینایی سالم و عملکرد شبکیه مناسب دارند، بهترین نتایج را از این جراحی دریافت می‌کنند.
پاسخ‌دهی ضعیف به درمان‌های غیرجراحی: در بیمارانی که لیزر درمانی، دارو یا مراقبت‌های دیگر مؤثر واقع نشده است.
آمادگی روانی و همکاری بیمار: بیمارانی که از عوارض و روند بهبودی آگاه هستند و از لحاظ روانی آمادگی جراحی دارند.
سلامت عمومی قابل‌قبول: افرادی که بیماری زمینه‌ای کنترل‌شده دارند (مانند دیابت یا فشار خون) و در وضعیت جسمی نسبتاً پایدار هستند.
جراحی ویترکتومی چه ویژگی هایی دارد؟
جراحی ویترکتومی دارای ویژگی‌های منحصر به‌فردی است که آن را از سایر روش‌های درمانی متمایز می‌کند. مهم ترین ویژگی های این جراحی شامل موارد زیر است:
حداقل تهاجمی بودن
ابزارهای بسیار نازک و شکاف‌های کوچک ۰.۵ تا ۱ میلی‌متری باعث شده‌اند که این جراحی بسیار کم‌تهاجمی باشد و بسیاری از بیماران نیاز به بخیه نداشته باشند.
بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته
ویترکتومی امروزه با کمک سیستم‌های پیشرفته تصویربرداری دیجیتال، دستگاه‌های کاتر زجاجیه با سرعت بالا و ابزارهای نانو انجام میشود که دقت و ایمنی عمل را به‌مراتب افزایش داده‌اند.
قابلیت ترکیب با سایر تکنیک‌های درمانی
این جراحی می‌تواند به‌طور هم‌زمان با لیزر شبکیه، تزریق داروها، گذاشتن تامپونادهای داخل چشمی (مثل گاز یا روغن سیلیکون) و دیگر تکنیک‌ها انجام شود.
دوره نقاهت قابل‌پیش‌بینی و نسبتاً کوتاه
بسته به شرایط، دوره نقاهت ویترکتومی معمولاً بین ۲ تا ۶ هفته است. دید بیمار نیز به تدریج طی این مدت بهبود می‌یابد.
قابلیت سفارشی‌سازی برای بیمار
پزشک می‌تواند شدت، میزان برداشت زجاجیه، نوع ماده جایگزین (گاز، هوا، روغن) و اقدامات همراه را براساس وضعیت اختصاصی بیمار تنظیم کند.
ویترکتومی چگونه انجام می شود؟
در جراحی ویترکتومی، تمام عفونت ها و خون های لخته شده از داخل کره چشم تخلیه شده و از این طریق سبب بهتر شدن تصویر و تثبیت بینایی می شود که بیمار می تواند تصاویر مورد نظر خود را با دقت و شفافیت بسیار بالایی مورد مشاهده قرار دهد. اگر جراحی ویترکتومی به موقع انجام نشود، ممکن است بافت های داخلی چشم آسیب جدی دیده و از این طریق سبب خارج شدن شبکیه از حالت نرمال خود شود.
ویترکتومی چگونه بینایی را بهبود می‌بخشد؟
جراحی ویترکتومی اغلب باعث بهبود بینایی یا تثبیت آن میشود. خون یا باقیمانده‌های ناشی از عفونت یا التهاب که ممکن است باعث انسداد یا محو شدن تصویر برای تمرکز بر روی شبکیه شود، توسط جراحی خارج میشود.
بافت آسیب دیده‌ای که ممکن است باعث جابجایی، چروک خوردگی یا از هم گسیختگی شبکیه شود، با جراحی ویترکتومی خارج میشود. در صورتی که شبکیه در محل اصلی خود نباشد، بینایی کاهش می‌یابد. با این روش، می‌توان جسم خارجی را که به دنبال ضربه در داخل چشم گیر افتاده است خارج کرد. در صورتی که این اجسام خارج نشوند، بینایی در اغلب موارد دچار آسیب میشود.
مراحل انجام جراحی ویترکتومی به چه صورت است؟
جراحی ویترکتومی معمولاً به صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی یا در برخی موارد خاص تحت بیهوشی عمومی انجام میشود.
مرحله اول: ورود به چشم
از طریق سه شکاف بسیار کوچک در صلبیه (قسمت سفید چشم) ابزارهای جراحی وارد چشم می‌شوند.
مرحله دوم: برداشت زجاجیه
ماده ژله‌ای داخل چشم با استفاده از کاتر ویترکتومی به‌آرامی خارج میشود.
مرحله سوم: درمان بیماری زمینه‌ای
در این مرحله بسته به علت جراحی، اقداماتی نظیر برداشت غشای اپی‌رتینال، ترمیم سوراخ شبکیه، لیزر شبکیه، تزریق دارو یا خارج‌کردن جسم خارجی انجام میشود.
مرحله چهارم: پر کردن فضای خالی
پس از برداشت زجاجیه، فضای خالی با محلول نمکی خاص، هوا، گاز یا روغن سیلیکون پر میشود تا شبکیه در جای خود تثبیت شود.
مرحله آخر: پایان جراحی
ابزارها خارج شده و شکاف‌های کوچک یا خود به خود بسته می‌شوند یا با بخیه‌های بسیار ریز ترمیم می‌گردند.
انجام جراحی به چه افرادی توصیه نمیشود؟
در مقابل، برخی بیماران ممکن است به دلایل بالینی یا شرایط خاص، برای این جراحی مناسب نباشند یا انجام آن برایشان با خطرات بیشتری همراه باشد. این افراد شامل موارد زیر میباشند:
بیمارانی با شبکیه یا عصب بینایی آسیب‌دیده شدید
اگر عملکرد شبکیه به‌شدت کاهش یافته یا عصب بینایی تخریب شده باشد، حتی انجام موفق جراحی نمی‌تواند دید را بازگرداند.
افراد با اختلالات خون‌ریزی‌دهنده فعال
بیمارانی که دچار هموفیلی یا سایر اختلالات انعقادی فعال هستند، ممکن است با خطر خونریزی شدید حین یا بعد از عمل مواجه شوند.
بیمارانی با عفونت‌های فعال در بدن
وجود عفونت‌های عمومی یا سیستمیک مثل سل، HIV فعال یا سپسیس کنترل‌نشده، خطر انتشار عفونت به چشم و بدن را افزایش می‌دهد.
ارزیابی‌های قبل از تصمیم به عمل شامل چه مواردی است؟
پیش از انجام جراحی، پزشک باید ارزیابی‌های دقیقی انجام دهد تا مشخص شود که آیا بیمار کاندیدای مناسبی هست یا خیر:
– معاینه کامل چشم با OCT و آنژیوگرافی فلورسئین
– ارزیابی بینایی و عملکرد شبکیه
– بررسی فشار چشم و وضعیت عدسی
– آزمایش‌های عمومی (خون، قند، فشار، نوار قلب)
– گرفتن رضایت آگاهانه با توضیح کامل عوارض و مزایا
دوران نقاهت و مراقبت‌های بعد از ویترکتومی چگونه است؟
بازیابی بینایی پس از ویترکتومی به علت جراحی، شدت بیماری، و نوع ماده جایگزین در چشم بستگی دارد. به‌طور کلی:
– تاری دید و احساس جسم خارجی در چشم در روزهای اول طبیعی است.
– قطره‌های آنتی‌بیوتیک و ضدالتهاب طبق تجویز پزشک باید استفاده شوند.
– در مواردی که از گاز داخل چشم استفاده شده، بیمار باید برای چند روز در موقعیت خاصی بخوابد (مثلاً صورت رو به پایین) تا گاز روی شبکیه فشار وارد کند.
– بیمار نباید به مسافرت هوایی برود تا زمانی که گاز داخل چشم جذب شود، زیرا تغییر فشار هوا خطرناک است.
دید به‌تدریج در طول چند هفته بهبود می‌یابد، ولی در برخی موارد ممکن است نیاز به جراحی‌های تکمیلی باشد.
