چشم یکی از حساس‌ترین و حیاتی‌ترین عضو از بدن انسان است و حفظ سلامت آن تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی دارد. با این حال، در برخی شرایط خاص پزشکی، ممکن است حفظ کره چشم نه‌تنها سودی نداشته باشد بلکه سلامت یا حیات فرد را نیز تهدید کند. در چنین شرایطی، جراحی تخلیه چشم به‌عنوان یک اقدام درمانی حیاتی در نظر گرفته می‌شود. این جراحی به معنای برداشتن کامل کره چشم از داخل حدقه (اوربیت) است، به طوری که بافت‌های اطراف مانند عضلات خارجی چشم و پلک‌ها حفظ می‌شوند.

تخلیه چشم آخرین راه حل درمانی برای بیماری‌های چشم است. پزشک تخلیه چشم را در زمان و شرایط جدی پیشنهاد می‌کند که هیچ درمان دیگری کارساز نباشد. برخی از شرایطی که نیاز به برداشتن چشم دارند عبارتند از:

– تومورهای داخل چشمی

– آسیب شدید به چشم

– عفونت غیر قابل کنترل در چشم

– چشم نابینا و بد شکل برای بهبود ظاهر آرایشی

در بعضی موارد، امکان دارد پزشک چشم آسیب دیده را برای محافظت از چشم دیگر خارج کند. آسیب چشم می‌تواند منجر به یک وضعیت واکنشی در چشم دیگر شود. این وضعیت می‌تواند باعث از دست دادن بینایی شود. تخلیه چشم آسیب دیده چشم دیگر را نجات می‌دهد.

نجات جان بیمار در موارد تومورهای بدخیم چشمی

یکی از اصلی‌ترین اهداف جراحی تخلیه چشم، جلوگیری از گسترش تومورهای بدخیم در داخل کره چشم است. رتینوبلاستوما در کودکان و ملانومای مشیمیه‌ای در بزرگسالان از مهم‌ترین سرطان‌هایی هستند که گاهی تنها راه جلوگیری از متاستاز (گسترش سلول‌های سرطانی) در آن‌ها، تخلیه کامل چشم است.

در مواردی که درمان‌هایی مانند پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا جراحی‌های محافظه‌کارانه نتیجه‌بخش نباشند یا تشخیص داده شود که چشم دیگر عملکرد بینایی ندارد، تخلیه چشم برای حفظ جان بیمار و پیشگیری از انتشار تومور، ضروری می‌شود.

کنترل درد مزمن در چشم نابینا

در برخی بیماران که به دلایل مختلفی (مانند ضربه شدید، آب‌سیاه پیشرفته، عفونت‌های مزمن یا جراحی‌های ناموفق) بینایی چشم خود را از دست داده‌اند، دردهای مزمنی تجربه می‌کنند که قابل‌کنترل نیست. این دردها معمولاً به دارو پاسخ نمی‌دهند و ممکن است زندگی روزمره بیمار را مختل کنند.

در چنین شرایطی، تخلیه چشم به‌عنوان آخرین راهکار برای حذف منبع درد مزمن در نظر گرفته می‌شود

پیشگیری از عفونت‌های تهدیدکننده حیات

در موارد نادر، عفونت‌های چشمی مانند اندوفتالمیت می‌توانند به قدری پیشرفته شوند که به درمان دارویی پاسخ ندهند و احتمال انتشار عفونت به مغز یا سیستم گردش خون وجود داشته باشد. در این وضعیت، تخلیه چشم ممکن است تنها راه پیشگیری از گسترش عفونت و نجات بیمار باشد.

بهبود وضعیت ظاهری و روانی در موارد چشم از کار افتاده

گاهی چشم نابینا، دچار آتروفی (تحلیل رفتگی)، بدشکلی یا تغییر رنگ می‌شود که از نظر زیبایی و روانی برای بیمار آزاردهنده است. در چنین مواردی، حتی اگر درد یا بیماری فعال وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است تخلیه چشم را پیشنهاد دهد تا امکان استفاده از پروتزهای چشمی فراهم شود.

آماده‌سازی برای پروتزگذاری و بازیابی زیبایی صورت

یکی دیگر از اهداف تخلیه چشم، آماده‌سازی حدقه چشم برای کارگذاری پروتز است. در چشم‌هایی که به شدت تخریب شده‌اند، وجود ساختارهای ناقص یا التهابی ممکن است مانع از استفاده موفق از پروتز شود. تخلیه چشم و جای‌گذاری ایمپلنت داخلی بستر مناسبی برای نصب پروتز چشمی ایجاد می‌کند.

جلوگیری از عوارض ثانویه و حفظ عملکرد حدقه چشم

در برخی موارد، چشم نابینا یا آسیب‌دیده می‌تواند موجب ایجاد عوارضی در بافت‌های اطراف مانند پلک، عضلات حرکتی چشم و حتی چشم سالم دیگر شود. به عنوان مثال، گاهی چشم نابینا باعث تحریک سیستم ایمنی و بروز التهاب در چشم مقابل می‌شود، حالتی که به آن (چشم همدرد) گفته می‌شود.

تخلیه به موقع چشم آسیب‌دیده می‌تواند از بروز این نوع واکنش‌های التهابی شدید جلوگیری کند و بینایی چشم سالم را نجات دهد.

حذف چشم آسیب‌دیده در پی آسیب‌های تروماتیک شدید

در مواردی که چشم بر اثر تصادف، ضربه یا نفوذ اجسام تیز کاملاً تخریب شده و قابل بازسازی نیست، تخلیه چشم اقدامی ضروری برای جلوگیری از عفونت، درد و سایر مشکلات جدی است. در این شرایط، هدف اصلی، حذف منبع مشکل و ایجاد شرایط برای بازسازی آینده است.

تومورهایی که در عملکرد چشم اختلال ایجاد میکنند حتما باید جراحی شوند و به طور کامل برداشته شوند. گاهی اوقات رشد تومورها بسیار زیاد می باشد و ناحیه وسیعی از پلک را درگیر می نمایند، در این حالت ناحیه وسیعی از پلک را بر میدارند. بهتر است که تومور پلک چشم در همان مراحل اولیه برداشته شود، در این حالت دیگر نیازی به  انجام جراحی های سنگین نمی باشد. در موارد شدیدتر و جدی تر که بیمار درمان به موقع را آغاز نکرده است، نیاز به تخلیه کامل چشم و بافت های مجاور آن می باشد.

تخلیه چشم کامل

این روش، معمول‌ترین و کامل‌ترین نوع جراحی تخلیه چشم است که در آن تمام کره چشم از حدقه خارج می‌شود. این جراحی زمانی انجام می‌شود که چشم به‌طور کامل نابینا شده، دردناک باشد یا به دلایل پزشکی مانند تومورها یا آسیب‌های غیرقابل بازسازی نیاز به برداشتن داشته باشد. در این روش، تمام بافت‌های چشم شامل قرنیه، عدسی، شبکیه، زجاجیه و جسم شفاف برداشته می‌شود، اما ساختارهایی مانند عضلات چشم و عصب بینایی حفظ می‌شوند.

ویژگی‌ها:

– برداشتن کره چشم به‌طور کامل

– استفاده از ایمپلنت کروی برای حفظ فرم حدقه

– متداول‌ترین روش برای تومورها و آسیب‌های شدید

برش و خارج کردن محتویات چشم

در این روش، محتویات داخلی چشم مانند زجاجیه، شبکیه و عدسی خارج می‌شود، اما صلبیه (دیواره بیرونی چشم) همچنان در محل باقی می‌ماند. این روش معمولاً زمانی انجام می‌شود که چشم آسیب جدی دیده، اما حدقه سالم باقی مانده و امکان حفظ فرم آن وجود دارد. این نوع جراحی معمولاً برای درمان درد مزمن چشم‌های نابینا انجام می‌شود و می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای بیمارانی باشد که نیاز به پروتز چشمی دارند.

ویژگی‌ها:

– حفظ دیواره چشم (صلبیه)

– خروج محتوای داخلی چشم

– انتخاب برای درد مزمن و آسیب‌های شدید چشم

تخلیه حدقه چشم

این روش یک جراحی گسترده‌تر است که در آن نه‌تنها کره چشم، بلکه بافت‌های اطراف مانند عضلات چشمی، چربی‌های حدقه‌ای و حتی پلک‌ها نیز برداشته می‌شود. این جراحی معمولاً در موارد سرطان‌های پیشرفته حدقه‌ای انجام می‌شود که می‌تواند خطر گسترش به سایر بخش‌های بدن را داشته باشد یک جراحی تهاجمی است و معمولاً به‌منظور درمان سرطان‌های خطرناک یا متاستاتیک استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

– برداشتن تمام ساختارهای اطراف چشم (عضلات، چربی، پلک‌ها)

– آخرین گزینه درمانی در موارد سرطان‌های پیشرفته

تخلیه چشم با برداشتن بافت‌های اضافی

در این روش علاوه بر تخلیه کامل چشم، برخی از بافت‌های اطراف چشم نیز ممکن است برداشته شوند. این روش معمولاً زمانی انجام می‌شود که تومور یا عفونت به بافت‌های اطراف چشم نفوذ کرده باشد، اما هنوز به حدقه و عضلات چشم آسیب نرسیده است. در این جراحی، بافت‌هایی مانند غدد لنفاوی اطراف چشم و بافت‌های آسیب‌دیده اضافی ممکن است برداشته شوند.

ویژگی‌ها:

– تخلیه کامل چشم همراه با بافت‌های آسیب‌دیده اطراف

– انجام در مواردی که تومورها به بافت‌های اطراف گسترش یافته‌اند

معمولاً در صورت نیاز به درمان تومورهای غدد لنفاوی یا بافت‌های اطراف

انتخاب نوع جراحی بستگی به وضعیت بالینی بیمار و تشخیص پزشک دارد. عوامل مؤثر در این تصمیم عبارتند از:

– شدت آسیب یا بیماری

– نوع تومور یا عفونت

– وضعیت عمومی بیمار و توانایی او برای تحمل جراحی

– نیاز به پروتز چشمی بعد از جراحی

– خطرات احتمالی گسترش بیماری به سایر بخش‌ها