یکی از رایج ترین بیماری های چشمی انسداد مجاری اشکی نام دارد که دارای دو نوع اکتسابی و مادرزادی است. نوع اکتسابی به علت بروز عفونت در چشم بروز پیدا میکند و نوع مادرزادی آن از زمان تولد همراه فرد است. این بیماری ممکن است یک یا هر دو چشم انسان را درگیر کند.

یکی از عوامل بروز این بیماری، باقی ماندن یک پرده در قسمت انتهایی مجرای اشکی در بینی است که موجب گرفتگی آن میشود. این بیماری در بین کودکان و نوزادان شایع تر است و یکی از مهم ترین علل آن به دنیا آمدن نوزاد قبل از باز شدن مجرای اشکی به صورت کامل است که این امر موجب، باقی ماندن پرده مامبران در انتهای مجرای اشکی در بینی و در نهایت انسداد مجاری اشکی میشود.

– اشک ‌آلود شدن بیش از حد چشم‌ها به ویژه در ۶ تا ۸ ماهگی

– عفونت شدید در مجرای اشکی

– عفونت مجرای اشکی بصورت متناوب (یعنی عفونت از بین می‌رود و پس از گذشت زمان دوباره بروز کرده و این چرخه تکرار می‌شود)

– اگر چشم کودک دچار قرمزی شده باشد.

– اگر در بخش داخلی پلک توده ی سفتی مشاهده و یا احساس شود.

– اگر پلک کودک دچار تورم شدید و قرمز شده باشد.

– اگر چشمان کودک نسبت به نور دچار حساسیت شده باشد.

– اگر از چشم کودک ترشحات سبز رنگی خارج شود.

– هنگامی که مجرای اشکی کودک بعد از یکسال همچنان بسته باقی مانده باشد.

– در شرایطی که کودک سعی دارد چشمان خود را بصورت مداوم به هم بفشارد تا بسته بمانند.

– کودکانی که تا سن ۱۲ ماهگی بهبود نیافته‌اند

در صورتی که با وجود انجام ماساژ و مراقبت‌های دارویی، انسداد تا یک سالگی ادامه یابد، احتمال بهبود خودبه‌خود کاهش یافته و کودک به‌عنوان کاندیدای جراحی در نظر گرفته می‌شود.

– کودکان با عفونت‌های مکرر چشم (داکریوسیستیت)

کودکانی که دچار عفونت‌های مکرر کیسه اشکی می‌شوند، نیاز فوری‌تری به جراحی دارند. تکرار عفونت ممکن است باعث التهاب، درد، تب و حتی عفونت‌های عمقی شود که سلامتی چشم و بینایی کودک را تهدید می‌کند.

– عدم پاسخ به درمان‌های دارویی

اگر کودک پس از چندین دوره مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک و درمان‌های خانگی همچنان علائم انسداد مانند اشک‌ریزش و ترشح چرکی داشته باشد، جراحی توصیه می‌شود.

– کودکانی با انسداد دوطرفه شدید

در مواردی که هر دو چشم کودک درگیر انسداد هستند و علائم آن شدید است، تأخیر در درمان می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی کودک، اختلال خواب و ناراحتی‌های مزمن شود. در این حالت، جراحی راهکار مؤثرتری است.

– وجود ناهنجاری‌های آناتومیکی

برخی کودکان دارای ناهنجاری‌های ساختاری در مجاری اشکی، کیسه اشکی یا نقطه اشکی هستند که مانع از عملکرد صحیح سیستم اشکی می‌شود. در این کودکان، پروبینگ یا سایر روش‌های جراحی برای اصلاح مسیر اشک ضرورت دارد.

– کودکان بالای ۱۲ ماه با علائم پایدار

مطالعات نشان داده‌اند که احتمال موفقیت درمان غیرجراحی پس از یک سالگی کاهش می‌یابد. بنابراین کودکان بالای یک سال که همچنان علائم انسداد دارند، اغلب کاندید مناسبی برای جراحی محسوب می‌شوند.

انسداد مادرزادی

شایع‌ترین علت انسداد مجرای اشکی در نوزادان، انسداد مادرزادی است. این نوع انسداد معمولاً ناشی از بسته بودن بخش انتهایی مجرای اشکی (در ناحیه‌ای به نام “شیرابه هازل” یامی‌باشد. این شیرابه ممکن است در زمان تولد کاملاً باز نشده باشد و مانع از تخلیه اشک به بینی شود.

دلایل انسداد مادرزادی:

– عدم باز شدن کامل مجرای اشکی در دوران جنینی

– ضخامت غیرطبیعی یا بسته ماندن شیرابه هازل

– توسعه ناقص ساختار مجرا در رحم

– عوامل ژنتیکی یا ارثی (در خانواده‌هایی با سابقه انسداد)

در اغلب نوزادان، این انسداد تا سن یک سالگی به‌صورت خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در برخی موارد نیاز به مداخله پزشکی یا جراحی وجود دارد.

ناهنجاری‌های آناتومیکی

برخی کودکان به‌طور مادرزادی با ناهنجاری‌های ساختاری در سیستم اشکی متولد می‌شوند که مانع از عملکرد طبیعی مجرا می‌شود.

نمونه‌هایی از ناهنجاری‌های آناتومیکی:

– کوچک یا بسته بودن نقطه اشکی: که مانع از ورود اشک به مجرا می‌شود.

– تنگی یا باریک بودن مجرا: کاهش قطر مجرا سبب انسداد جزئی یا کامل می‌گردد.

– کیست یا توده در کیسه اشکی یا مجرا: می‌تواند موجب فشردگی و انسداد شود.

– آترزی مجرای اشکی: به معنای فقدان یا بسته بودن مادرزادی مجرا

آسیب‌های هنگام تولد

در برخی موارد، فشار مکانیکی در زمان زایمان طبیعی یا استفاده از ابزارهایی مانند فورسپس ممکن است باعث آسیب به مجاری اشکی نوزاد و ایجاد انسداد شود.

اثرات آسیب‌های زایمانی:

– تغییر شکل نقطه اشکی

– خونریزی یا التهاب داخلی مجرا

– تورم بعد از تولد که مانع تخلیه اشک می‌شود

عفونت‌های مادرزادی یا اولیه نوزاد

برخی نوزادان در زمان تولد یا در هفته‌های ابتدایی زندگی، به دلایل مختلف دچار عفونت چشم یا کیسه اشکی (داکریوسیستیت) می‌شوند. این عفونت‌ها می‌توانند باعث التهاب و انسداد ثانویه در مسیر اشکی شوند.

دلایل:

– انتقال عفونت از مادر به نوزاد

– آلودگی محیطی یا عدم رعایت بهداشت چشم

– وجود باکتری یا ویروس در مجرای اشکی

تروما یا ضربه به صورت

ضربه به ناحیه بینی یا چشم، حتی در کودکان خردسال، می‌تواند باعث انسداد مجرای اشکی شود. این آسیب‌ها ممکن است موجب شکستگی استخوان بینی یا فشار به ساختار مجرا شوند.

عوامل ژنتیکی و خانوادگی

مطالعات نشان داده‌اند که در برخی خانواده‌ها، سابقه انسداد مجاری اشکی وجود دارد که می‌تواند نشان‌دهنده زمینه ژنتیکی باشد. کودکانی که والدین آن‌ها در کودکی با این مشکل مواجه بوده‌اند، احتمال بیشتری برای ابتلا دارند.

بیماری‌های زمینه‌ای و نادر

برخی بیماری‌های نادر سیستمیک نیز ممکن است بر مجاری اشکی تأثیر بگذارند، از جمله:

– سندرم داون

– سندرم CHARGE

– بیماری‌های التهابی مزمن مانند سارکوئیدوز

در این بیماری‌ها، ساختارهای صورت و چشم ممکن است متفاوت رشد کرده یا دچار اختلال شوند که زمینه‌ساز انسداد مجاری اشکی خواهد بود.

درمان قطعی و مؤثر

مهم‌ترین مزیت این جراحی، رفع کامل انسداد و باز شدن مسیر اشک است. عمل پروبینگ که رایج‌ترین نوع جراحی در این حوزه است، در ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد منجر به موفقیت در تخلیه طبیعی اشک و رفع علائم می‌شود. این نتیجه برای کودکان و والدین آرامش خاطر به همراه دارد.

جلوگیری از عفونت‌های مکرر چشم

انسداد مجاری اشکی می‌تواند زمینه‌ساز تجمع باکتری‌ها و در نتیجه ایجاد عفونت‌های مکرر چشمی شود. این عفونت‌ها نه تنها موجب درد و ترشح می‌شوند بلکه در صورت تکرار ممکن است باعث التهاب‌های شدید یا عفونت‌های ثانویه مانند سلولیت اطراف چشم شوند. با انجام جراحی، مسیر تخلیه اشک باز شده و احتمال عفونت به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

کاهش نیاز به دارو و آنتی‌بیوتیک

یکی از دغدغه‌های اصلی والدین، مصرف مداوم داروهای آنتی‌بیوتیک توسط کودک است. این داروها ممکن است عوارض جانبی به‌همراه داشته باشند یا در بلندمدت تأثیرگذاری خود را از دست بدهند. با انجام جراحی، دیگر نیازی به مصرف مرتب آنتی‌بیوتیک وجود ندارد.

افزایش کیفیت زندگی کودک

کودکانی که از انسداد مجرای اشکی رنج می‌برند، معمولاً دچار ناراحتی در چشم، خارش، سوزش و اشک‌ریزش مداوم هستند. این علائم می‌تواند بر خواب، تغذیه و حتی تعامل اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد. جراحی باعث آرامش بیشتر کودک و راحتی در فعالیت‌های روزمره می‌شود.

جراحی کم‌تهاجمی و با ریسک پایین

عمل پروبینگ معمولاً به‌صورت سرپایی و با بی‌حسی یا بیهوشی کوتاه‌مدت انجام می‌شود. این روش جراحی تهاجمی نبوده و مدت زمان آن کوتاه است (حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه). کودک معمولاً در همان روز مرخص شده و دوره بهبودی سریع است.

درمان غیر جراحی: شامل انواع معاینات دوره ای، ماساژ کیسه اشکی، کمپرس آب گرم و تجویز آنتی بیوتیک موضعی است. برای انجام ماساژ ابتدا نیاز است که دست خود را بشویید و انگشت اشاره خود را در کناره داخلی چشم (نزدیک بینی) قرار داده و به آرامی به سمت پایین فشار دهید. اگر انسداد مجرای اشکی بعد از گذشت چند ماه با روش های غیر جراحی درمان نشود، عمل پروپینگ که یکی از انواع روش های جراحی برای درمان انسداد مجاری اشکی است، انجام میشود. انجام این روش تا 90 درصد در کودکان زیر یک سال موفقیت آمیز خواهد بود.

انجام جراحی پروپینگ: در این روش پزشک با وارد کردن یک میله بسیار نازک فلزی به داخل مجرای اشکی بسته، باعث بازشدن انسداد می شود. این جراحی حدودا 10 دقیقه طول میکشد و بهترین زمان انجام این عمل تا قبل از یک سالگی کودک است.

پروبینگ

در این روش، پزشک یک سوند نازک را وارد مجرای اشکی کرده و انسداد را باز می‌کند. این روش ساده و سریع بوده و در اکثر موارد برای کودکان زیر ۲ سال مؤثر است.

گذاشتن لوله سیلیکونی

در کودکانی که انسداد شدیدتر دارند یا عمل پروبینگ موفق نبوده است، پزشک ممکن است از لوله سیلیکونی موقت استفاده کند که در مجرای اشکی قرار داده شده و پس از چند هفته برداشته می‌شود.

داکریوسیستورینوستومی

این روش معمولاً در کودکان بزرگ‌تر یا در موارد مزمن‌تر استفاده می‌شود. طی این جراحی یک مسیر جایگزین بین کیسه اشکی و حفره بینی ایجاد می‌شود تا اشک بتواند به‌راحتی تخلیه شود.

معمولا این جراحی با بیهوشی عمومی کودک انجام میشود و در حین جراحی کودک هیچ احساس ناراحتی و دردی نخواهد داشت. در حین جراحی، از یک میله‌ی نازک و سیمی‌شکل استفاده می‌شود. این میله از ورودی مجرای اشکی داخل مجرای مسدودشده می‌شود و مجرای اشکی توسط آن باز می‌گردد. گاهی ممکن است پزشک از محلول استریلی استفاده کند تا از طریق جریان آن در مجرای اشکی، از بازشدن آن اطمینان حاصل کند. معمولا کودک همان روز جراحی از بیمارستان ترخیص می‌گردد.

دلایل مختلفی وجود دارند که موجب انسداد مجرای اشکی در اطفال و بزرگسالان می شوند. در صورت انسداد یا تنگی مجرای اشکی، اشک بصورت مناسبی از سطح چشم جمع و تخلیه نمی گردد، در نتیجه، چشم ها پر آب، قرمز، متورم و حساس می شوند و می توانند مشکلاتی را برای اطفال یا بزرگسالان ایجاد کنند.

اگر انسداد پس از ۶ تا ۱۲ ماهگی برطرف نشود یا علائم شدیدتر شود، پزشک ممکن است جراحی پروبینگ یا روش‌های دیگر جراحی انسداد مجاری اشکی را پیشنهاد دهد.

– از دو هفته قبل از جراحی آسپرین یا ایبوپروفن مصرف نشود.

– در صورتی که دارویی قبل از جراحی به کودک خورانده شود، لازم است تا قبل از جراحی به پزشک جراح اطلاع داده‌شود.

– کودک روز قبل از جراحی هیچ گونه واکسنی دریافت نکند.

– کودک قبل از جراحی لباس راحت به تن داشته و ابزارآلات زینتی و لاک ناخن و … از کودک جدا گردند.

– در اطفالی که بیش از یک سال سن دارند، از چهار تا شش ساعت قبل از جراحی هیچ غذای جامد و موادی مانند شیر، شربت، آبمیوه، قهوه، آدامس و شکلات و مواد غذایی این چنینی که غیرشفاف هستند نباید مصرف شود

– کودکانی که زیر ۱۲ ماه دارند دستور غذایی را باید بر اساس نظر پزشک رعایت کنند.

– تمام اطفال در هر سنی که باشند نباید ۲ ساعت قبل از جراحی چیزی بنوشد.