آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی روشی است که در آن پزشک متخصص به منظور تشخیص یا درمان به کمک دستگاهی مخصوص به نام آندوسکوپ به بررسی و یا جراحی ارگان‌های داخلی بدن مانند معده و روده و یا عروق خونی بیمار می‌پردازد. این روش به جراح اجازه می‌دهد تا بدون ایجاد برش و شکاف بزرگ در بدن بیمار دست به اقدام تشخیصی و یا درمانی بزند.
جراح لوله‌ی آندوسکوپ را از طریق برشی کوچک و یا از طریق مجراهای طبیعی بدن مانند دهان، بینی، مقعد غیره وارد بدن بیمار می‌کند. آندوسکوپ لوله‌ای انعطاف‌پذیر است که در انتهای آن دوربینی تعبیه شده تا پزشک بتواند اندام‌های درونی را مشاهده کرده و یا در صورت نیاز با پنس و قیچی که در انتهای آندوسکوپ وجود دارد عمل جراحی انجام داده و یا نمونه برداری از بافت‌ها را انجام دهد.
چه کسانی باید آندوسکوپی انجام دهند؟
دلایل زیادی وجود دارد که پزشک آندوسکوپی را توصیه کند، اما اگر شما هر یک از علائم زیر را داشته باشید باید برای انجام آندوسکوپی اقدام کنید:
– درد شکمی غیر قابل توضیح
– تغییرات مداوم روده (اسهال، یبوست)
– دل درد مزمن یا درد قفسه سینه
– علائم خونریزی یا انسداد روده
– خون در مدفوع
– سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ
– سابقه شخصی پولیپ روده بزرگ
از آندوسکوپی برای چه استفاده می‌شود؟
بررسی علائم مختلف: آندوسکوپی به پزشک کمک می‌کند تا مشخص کند چه چیزی باعث علائم و نشانه‌های گوارشی همچون تهوع، استفراغ، شکم درد، مشکل در بلع و خونریزی گوارشی می‌شود.
تشخیص: در برخی مواقع از آندوسکوپی برای تهیه بیوپسی (نمونه برداری از بافت) جهت آزمایش‌ها و شرایطی مانند کم‌خونی، خونریزی، التهاب، اسهال و یا سرطان‌های دستگاه گوارش استفاده می‌کنند.
درمان: دستگاه آندوسکوپ می‌تواند به ابزارهای خاصی مجهز شود و برای درمان‌هایی مانند سوزاندن رگ خونریزی کننده برای توقف خونریزی، گشاد کردن مری باریک، بریدن پولیپ یا برداشتن یک جسم خارجی استفاده شود.
در چه شرایطی انجام آندوسکوپی ضرورت پیدا می‌کند؟
درد و ناراحتی مداوم در دستگاه گوارش
اگر فردی به طور مداوم دچار درد در ناحیه شکم، معده یا مری باشد و درمان‌های اولیه نتیجه‌بخش نباشند، آندوسکوپی می‌تواند علت دقیق مشکل را مشخص کند.
– دردهای شکمی ناشناخته
– سوزش سر دل و رفلاکس مداوم
– احساس گیر کردن غذا در مری
خونریزی گوارشی
وجود خون در مدفوع یا استفراغ خونی یکی از نشانه‌های جدی است که نیاز فوری به آندوسکوپی دارد.
– خونریزی از معده یا مری (همراه با استفراغ خون)
– وجود خون سیاه یا تیره در مدفوع (ملنا)
– خونریزی‌های رکتال بدون علت مشخص
تغییرات غیرطبیعی در اجابت مزاج
اختلالات مداوم در دفع می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی باشد. در این شرایط کولونوسکوپی توصیه می‌شود.
– اسهال یا یبوست مزمن
– کاهش قطر مدفوع
– تغییر ناگهانی عادات دفع در بزرگسالان بالای ۴۵ سال
کاهش وزن بی‌دلیل
اگر فردی بدون تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت بدنی دچار کاهش وزن شدید و غیرقابل توجیه شود، آندوسکوپی برای بررسی بیماری‌های گوارشی یا سرطان‌ها ضروری است.
کم‌خونی ناشی از فقر آهن
کم‌خونی می‌تواند نشانه خونریزی پنهان در دستگاه گوارش باشد. آندوسکوپی فوقانی یا کولونوسکوپی به پزشک کمک می‌کند منبع خونریزی شناسایی شود.
شک به سرطان‌های گوارشی
آندوسکوپی یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص زودهنگام سرطان معده، مری و روده بزرگ است. در صورتی که فرد علائمی مانند موارد زیر داشته باشد، آندوسکوپی ضرورت پیدا می‌کند:
– بلع سخت یا دردناک
– کاهش اشتها
– احساس پری یا سنگینی مداوم معده
– سابقه خانوادگی سرطان‌های گوارشی
بیماری‌های التهابی روده (IBD)
برای تشخیص بیماری کرون و کولیت اولسراتیو، کولونوسکوپی ضروری است. این روش علاوه بر تشخیص اولیه، برای پیگیری وضعیت بیماری و بررسی پاسخ به درمان نیز انجام می‌شود.
بررسی رفلاکس معده (GERD)
رفلاکس خفیف معمولاً با دارو درمان می‌شود، اما اگر علائم شدید و مداوم باشند، آندوسکوپی ضرورت دارد تا از بروز عوارضی مانند زخم یا مری بارت جلوگیری شود.
وجود پولیپ یا سابقه خانوادگی سرطان روده
افرادی که در خانواده درجه یک خود سابقه سرطان روده دارند باید از سنین پایین‌تر کولونوسکوپی انجام دهند. همچنین اگر پولیپ قبلاً شناسایی و برداشته شده باشد، کولونوسکوپی دوره‌ای برای پیگیری لازم است.
مشکلات بلع
اگر بیمار هنگام خوردن غذا دچار گیر کردن یا درد در ناحیه گلو و مری شود، آندوسکوپی برای بررسی انسداد یا تنگی مری ضروری است.
استفراغ‌های مداوم یا تهوع بدون علت مشخص
در شرایطی که فرد مکرراً دچار تهوع و استفراغ شود و علت آن مشخص نباشد، آندوسکوپی به تشخیص دقیق کمک می‌کند.
وجود جسم خارجی در دستگاه گوارش یا تنفس
در برخی موارد کودکان یا بزرگسالان جسم خارجی را قورت می‌دهند یا وارد راه تنفسی می‌شود. در این شرایط آندوسکوپی یا برونکوسکوپی برای خارج کردن جسم ضروری است.
انواع کاربردهای آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی به دلیل انعطاف‌پذیری و دقت بالای خود در بسیاری از شاخه‌های پزشکی کاربرد دارد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای این روش عبارتند از:
تشخیص بیماری‌های دستگاه گوارش
یکی از رایج‌ترین کاربردهای آندوسکوپی، تشخیص مشکلات و بیماری‌های مربوط به دستگاه گوارش است. با استفاده از آندوسکوپی فوقانی، پزشک می‌تواند شرایط مری، معده و روده کوچک را بررسی کند. این روش به تشخیص بیماری‌هایی نظیر زخم معده، سرطان معده، التهاب مری و سایر مشکلات مرتبط کمک می‌کند.
بررسی دستگاه تنفسی
یکی دیگر از کاربردهای آندوسکوپی بررسی و تشخیص مشکلات مربوط به دستگاه تنفسی است. با استفاده از برونکوسکوپی، پزشکان می‌توانند شرایط نای و ریه‌ها را بررسی کرده و مشکلاتی نظیر تومورها، عفونت‌ها یا انسدادهای ریوی را تشخیص دهند.
تشخیص بیماری‌های دستگاه ادراری
سیستوسکوپی یکی دیگر از کاربردهای آندوسکوپی است که برای بررسی و تشخیص مشکلات مربوط به مثانه و مجرای ادرار استفاده می‌شود. این روش به تشخیص مشکلاتی مانند سنگ‌های مثانه، تومورها و التهاب‌های مجرای ادرار کمک می‌کند.
تشخیص و درمان انواع بیماری های زنان
یکی دیگر از کاربردهای آندوسکوپی، هیستروسکوپی است که در حوزه زنان به کار می‌رود. این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا داخل رحم را مشاهده کرده و مشکلاتی مانند فیبروم‌ها، پولیپ‌ها و خونریزی‌های غیرطبیعی رحم را تشخیص دهند.
استفاده در جراحی‌های کم تهاجمی
آندوسکوپی در جراحی‌های کم تهاجمی نیز بسیار موثر است. برای مثال، در روش لاپاروسکوپی، پزشکان با استفاده از آندوسکوپ می‌توانند بدون نیاز به برش‌های بزرگ، به ارگان‌های داخلی دسترسی پیدا کرده و عمل‌های جراحی نظیر برداشتن کیسه صفرا یا آپاندیس را انجام دهند.
آندوسکوپی چه مزایایی دارد؟
کاهش درد و کوتاه بودن دوران نقاهت
یکی از مهم‌ترین مزایای آندوسکوپی نسبت به انجام انواع جراحی‌ها، کاهش درد بیمار است. از آنجایی که آندوسکوپی نیاز به برش‌های بزرگ ندارد، بیماران درد کمتری را تجربه کرده و زمان بهبودی سریع‌تری دارند. این ویژگی به ویژه در جراحی‌های لاپاروسکوپی بسیار مشهود است.
دقت بالا در تشخیص انواع بیماری ها
آندوسکوپی به دلیل داشتن دوربین‌های پیشرفته و امکان مشاهده دقیق و نزدیک ارگان‌های داخلی، دقت بسیار بالایی در تشخیص دارد. این دقت به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌ها را در مراحل اولیه تشخیص داده و درمان‌های موثرتری ارائه دهند.
کمترین عوارض جانبی
یکی از مزایای دیگر آندوسکوپی، کم بودن عوارض جانبی است. در مقایسه با جراحی‌های باز، آندوسکوپی به ندرت باعث بروز عوارضی نظیر عفونت یا خونریزی می‌شود. این امر به دلیل غیرتهاجمی بودن روش و استفاده کمتر از ابزارهای جراحی صورت می‌گیرد.
سرعت بالا و عدم نیاز به بستری شدن
در بسیاری از موارد، آندوسکوپی یک روش سرپایی محسوب می‌شود. این بدان معناست که بیماران پس از انجام آندوسکوپی نیاز به بستری طولانی مدت در بیمارستان ندارند و معمولاً پس از چند ساعت به خانه بازمی‌گردند. این ویژگی به بیماران کمک می‌کند تا با سرعت بیشتری به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند.
نمونه‌برداری دقیق
در صورتی که پزشکان در طول آندوسکوپی با بافت یا ضایعه مشکوکی روبرو شوند، می‌توانند به سادگی و بدون نیاز به جراحی اضافی از آن ناحیه نمونه‌برداری کنند. این نمونه‌برداری دقیق به تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند سرطان کمک بسیار زیادی می‌کند.
چه کسانی بیشتر در معرض نیاز به آندوسکوپی هستند؟
– افراد بالای ۴۵ سال با مشکلات گوارشی مداوم
– بیماران دارای سابقه خانوادگی سرطان‌های گوارشی
– مبتلایان به بیماری‌های التهابی روده
– افراد با کم‌خونی یا خونریزی پنهان گوارشی
– کسانی که دچار کاهش وزن بی دلیل شده‌اند
مزایای انجام آندوسکوپی در شرایط ضروری چیست؟
– تشخیص سریع و دقیق: بسیاری از بیماری‌ها در مراحل اولیه قابل درمان هستند.
– پیشگیری از سرطان: تشخیص و برداشتن پولیپ‌ها پیش از سرطانی شدن.
– امکان درمان همزمان: مانند متوقف کردن خونریزی یا خارج کردن اجسام خارجی.
– افزایش شانس بهبودی: با شناسایی زودهنگام مشکل، روند درمان ساده‌تر و مؤثرتر می‌شود.
چرا شناخت انواع آندوسکوپی اهمیت دارد؟
هر بخش از بدن به روش خاصی بررسی می‌شود و دستگاه‌های متفاوتی برای آن طراحی شده‌اند. شناخت انواع آندوسکوپی کمک می‌کند تا:
– بیمار بداند چه فرآیندی قرار است روی او انجام شود.
– پزشک بهترین روش تشخیصی را انتخاب کند.
– میزان نگرانی بیمار کاهش یابد.
انواع آندوسکوپی
آندوسکوپی گوارشی فوقانی
این نوع آندوسکوپی برای بررسی مری، معده و ابتدای روده کوچک (دوازدهه) استفاده می‌شود.
کاربردها:
– تشخیص زخم معده
– بررسی رفلاکس معده به مری
– شناسایی خونریزی‌های گوارشی
– برداشتن پولیپ یا بیوپسی از بافت مشکوک
کولونوسکوپی
کولونوسکوپی یکی از رایج‌ترین روش‌های آندوسکوپی است که برای بررسی روده بزرگ انجام می‌شود.
کاربردها:
– غربالگری سرطان روده بزرگ
– شناسایی پولیپ‌ها و برداشتن آن‌ها
– بررسی اسهال یا خونریزی مزمن
– تشخیص بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
برونکوسکوپی
این نوع آندوسکوپی برای مشاهده مجاری تنفسی و ریه‌ها انجام می‌شود.
کاربردها:
– بررسی علل سرفه‌های مزمن
– تشخیص عفونت‌های ریوی
– نمونه‌برداری از بافت ریه
– خارج کردن اجسام خارجی از راه تنفسی
سیستوسکوپی
سیستوسکوپی روشی است برای مشاهده مثانه و مجرای ادراری با استفاده از لوله نازک آندوسکوپ.
کاربردها:
– بررسی مشکلات ادراری
– تشخیص تومورهای مثانه
– شناسایی سنگ‌های مثانه
– بررسی خون در ادرار
لاپاروسکوپی
لاپاروسکوپی نوعی آندوسکوپی جراحی است که از طریق ایجاد برش کوچک روی شکم انجام می‌شود.
کاربردها:
– تشخیص و درمان بیماری‌های زنان (مانند کیست تخمدان و اندومتریوز)
– جراحی کیسه صفرا
– بررسی و درمان چسبندگی‌های شکمی
– برداشت نمونه بافتی (بیوپسی)
هیستروسکوپی
هیستروسکوپی در زنان برای بررسی داخل رحم استفاده می‌شود.
کاربردها:
– بررسی علت ناباروری
– تشخیص پولیپ‌ها و فیبروم‌ها
– شناسایی خونریزی‌های غیرطبیعی رحم
چرا آماده‌سازی قبل از آندوسکوپی مهم است؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند آندوسکوپی فقط یک روش ساده است و نیازی به آمادگی خاصی ندارد. اما واقعیت این است که رعایت دقیق توصیه‌های قبل از آندوسکوپی اهمیت زیادی دارد:
– افزایش دقت تشخیص: اگر معده یا روده خالی نباشد، پزشک نمی‌تواند به خوبی دیواره‌های داخلی را بررسی کند.
– جلوگیری از عوارض: وجود غذا یا مایعات در معده ممکن است باعث تهوع یا استفراغ در حین آندوسکوپی شود.
– کاهش مدت زمان عمل: آمادگی درست باعث می‌شود روند آندوسکوپی سریع‌تر و راحت‌تر پیش برود.
– افزایش ایمنی بیمار: رعایت اصول آمادگی، احتمال مشکلات تنفسی و گوارشی را کاهش می‌دهد.
مراحل آماده‌سازی برای آندوسکوپی
مشاوره و اطلاع‌رسانی به پزشک
قبل از آندوسکوپی، باید پزشک خود را از هرگونه بیماری زمینه‌ای، داروهای مصرفی، آلرژی‌ها یا سابقه جراحی‌های گوارشی مطلع کنید. موارد زیر اهمیت ویژه‌ای دارند:
– مصرف داروهای ضد انعقاد خون (مانند وارفارین، آسپرین)
– دیابت و داروهای کاهنده قند خون
– بیماری‌های قلبی و ریوی
– حساسیت به داروهای بی‌هوشی یا آرام‌بخش
رعایت رژیم غذایی قبل از آندوسکوپی
– معمولاً توصیه می‌شود ۶ تا ۸ ساعت قبل از آندوسکوپی چیزی نخورید تا معده خالی باشد.
– نوشیدن آب شفاف تا ۲ ساعت قبل از آندوسکوپی مجاز است، مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد.
– غذاهای سنگین، چرب و دیر‌هضم را حداقل از یک روز قبل کنار بگذارید.
– برای کولونوسکوپی، معمولاً از چند روز قبل باید رژیم غذایی کم‌فیبر داشته باشید و یک روز پیش از عمل فقط مایعات شفاف مصرف کنید.
استفاده از داروها و ملین‌ها
اگر قرار است کولونوسکوپی انجام دهید، پزشک داروی ملین یا پودر مخصوصی تجویز می‌کند تا روده‌ها کاملاً تخلیه شوند. مصرف این داروها طبق دستور پزشک بسیار مهم است.
قطع یا تنظیم داروهای خاص
برخی داروها مانند رقیق‌کننده‌های خون، داروهای دیابت و داروهای فشار خون نیاز به تنظیم دارند. هرگز خودسرانه مصرف آن‌ها را قطع نکنید و حتماً با پزشک مشورت کنید.
آمادگی روانی و کاهش اضطراب
خیلی از بیماران از آندوسکوپی می‌ترسند. بهتر است بدانید که این روش معمولاً با داروهای آرام‌بخش انجام می‌شود و شما دردی احساس نخواهید کرد. آگاهی از مراحل کار و صحبت با تیم پزشکی می‌تواند اضطراب را کاهش دهد.
توصیه‌های مهم در روز آندوسکوپی
– لباس راحت و گشاد بپوشید.
– مدارک پزشکی و آزمایش‌های قبلی را همراه داشته باشید.
– از پوشیدن جواهرات یا آرایش غلیظ خودداری کنید.
– اگر آرام‌بخش یا بی‌هوشی دریافت می‌کنید، یک همراه داشته باشید تا شما را به خانه برگرداند.
– بهتر است پس از آندوسکوپی برنامه کاری سنگین نداشته باشید و روز خود را استراحت کنید.
سوالات متداول درباره آندوسکوپی:
نتایج آندوسکوپی تا چند روز بعد مشخص می‌شود؟
نتایج آندوسکوپی بلافاصله بعد از عمل قابل رویت هستند، اما اگر از شما بیوپسی گرفته شده باشد، ممکن است نتایج بعد از دو هفته مشخص شوند.
آندوسکوپی چقدر طول می‌کشد؟
بسته به نوع آندوسکوپی، ممکن است آزمایش نیاز به زمان‌های متفاوتی داشته باشد. اما به طور معمول حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
